დეკანოზი ოლეგ დავიდენკოვი – კატეხიზისი. დოგმატური ღვთისმეტყველების შესავალი
შესავალი
მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების სამყარო შეიძლება უშველებელ, ბრძნულად ორგანიზებულ და მდიდრულად მოკაზმულ ნაგებობას შევადაროთ. წინამდებარე მასალაში საუბარი იქნება ამ ნაგებობის „ძირითადი მზიდი კონსტრუქციების“ და მათი „გამაერთეანებელი კვანძების“ შესახებ; ვეცდებით გავერკვეთ „ნაგებობის“ ერთიანობის ძირითად პრინციპებში და ამ გზით – მკითხველს, საღვთისმეტყველო სივრცეში მეტნაკლებათ ორიენტირების საშუალება მივცეთ.
მართლმადიდებლური კატეხიზისი
სიტყვა „კატეხიზისი“ ბერძნული ზმნა κατηχέω-დან მომდინარეობს და „ვინმესთან საუბარს“, „ზეპირ დარიგებას“, „სწავლებას“, „გამოქვეყნებას“, „გახმოვანებას“, „განცხადებას“ გულისხმობს. სწორედ ეს შინაარსი იგულისხმება ახალ აღთქმაში, როდესაც წმინდა ლუკა, თავისი სახარების დასაწყისში ქრისტიანული რწმენის შესახებ მიმართავს და ეუბნება „ღირსეულო თეოფილე“ „რათა შეიცნო იმ მოძღვრების უმცდარობა, რაც გისწავლია (κατηχήθης)“ (ლუკ. 1:4).
ალექსანდრიელი იუდეველი აპოლოსი, რომელიც საქადაგებლად ეფესოში ჩამოვიდა „ზედმიწევნით რომ იცნობდა უფლის გზას, გულმხურვალედ ქადაგებდა და მართებულად ასწავლიდა (ήν κατηχουμένος) იესოს ამბავს“ (საქმ. 18:25).
დასაწყისში „კატეხიზისად“ იწოდებოდა ქრისტიანული რწმენის საფუძვლების ზეპირი სწავლება. მოგვიანებით ამ სიტყვის გამოყენება წერილობით მითითებებზეც გავრცელდა. ამგვარად გადაიქცა „კატეხიზისი“ ქრისტიანული სარწმუნოებრივი მოძღვრების ამსახველი ლიტერატურის სახელწოდებად.
„ვრცელი ქრისტიანული კატეხიზისის“ მიხედვით, „მართლმადიდებლური კატეხიზისი არის ქრისტიანული რწმენის მართლმადიდებლური მოძღვრება, რომელიც ყოველ ქრისტიანს ღვთის სადიდებლად და სულის გამოსახსნელად ექადაგება“.
რწმენის რაობა.
ა) უწინარეს ყოვლისა რწმენა გულისხმობს ცალკეული, ისეთი მდომარეობების ჭეშმარიტებაში დარწმუნებულობას, რომლებიც ლოგიკურად და ექსპერიმენტულად შეუძლებელია იქნეს დამტკიცებული.
ქრისტიანულ რელიგიაში რწმენა, უწინარეს ყოვლისა ღვთის და სულიერი სამყაროს არსებობას და ღმერთის მიერ განცხადებული აღთქმების აღსრულებას გულისხმობს. მოციქული პავლე ასე განმარტავს რწმენის რაობას „ხოლო რწმენა არის უეჭველობა იმისა, რასაც მოველით, და წვდომა უხილავისა“ (ებრ. 11:1).
„ვრცელი ქრისტიანული კატეხიზისის“ მიხედვით, ეს ნიშნავს „უხილავის ხილულის მსგავს უეჭველობას, ხოლო სასურველისა და მოსალოდნელის ნამდვილობას“.
სწორედ ასეთი რწმენაა რელიგიური ცხოვრების საფუძველი, „რწმენის გარეშე კი შეუძლებელია ესათნოვო ღმერთს, რადგან ვინც მას უახლოვდება, უნდა სწამდეს, რომ ღმერთი არსებობს და სანაცვლოს მიაგებს მის მაძიებელთ“ (ებრ. 11:6).
ბ) რწმენად იწოდება თავად რწმენის საგანიც, ანუ ის უშუალო სწავლება, რომლის ნამდვილობაშიც ადამიანი დარწმუნებულია. ამ მნიშვნელობით იყენებს მოციქული პავლე სიტყვას რწმენა, როდესაც საუბრობს ადამიანებზე, რომლებმაც „უარყვეს უწინდელი რწმენა“ (1 ტიმ. 5:12) და ისინიც ვინც „რწმენაში უმეცარნი“ არიან (2 ტიმ. 3:8). ამ თვალსაზრისით შეიძლება საუბარი ქრისტიანულ, მუსულმანურ, იუდეურ და სხვა რწმენაზეც.
ვ) ბიბლიური ღმერთი აბსტრაქტული პირი არ არის, ის ცოცხალი, ისეთი თავისუფალი-მოაზროვნე პიროვნებაა, რომელთანაც ადამიანს შეიძლება უშუალო ურთიერთობა ჰქონდეს და შინაგანი რწმენით მას საბოლოოდ დაუკავშირდეს. რწმენა გვაძლევს საშუალებას მივიღოთ ღვთის მადლი, რწმენის საშუალებით მკვიდრობს ჩვენს გულებში იესო ქრისტე (ეფ. 3:17). ქრისტიანს თავისი რწმენის საწყისშივე პიროვნება სწამს და არა რაიმე დოქტრინა, ამიტომ ქრისტიანს არ შეუძლია მხოლოდ ქრისტიანული სწავლების ფორმალური აღიარებით შემოიფარგლოს. XX საუკუნის ცნობილი ღვთისმეტყველის ვლადიმერ ლოსკის სიტყვებით, რომ ვთქვათ, „რწმენა ფსიქოლოგიურ მდგომარეობად არ უნდა მივიჩნიოთ“, ეს არის ღმერთსა და ადამიანს შორის შინაგანად ობიექტური, ონთოლოგიური კავშირი“ (ანუ ყოფითი ურთიერთობა ო. დ.).
სუბიექტური თვალსაზრისით ასეთი რწმენა, უწინარეს ყოვლისა, როგორც ნდობა, ანუ რასაც ღმერთი თავისი სიტყვით გვამცნობს ყველაფერი იმის ჭეშმარიტებად აღიარებაში და ღმერთის მთელი შესაქმისადმი მინდობაში ვლინდება.
„ერწმუნა აბრაამი ღმერთს, და შეერაცხა მას სიმართლედ“ (რომ. 4:3).
აბრაამის სიმართლეში ის იგულისხმება, რომ მან ღმერთის არსებობა უბრალოდ კი არ აღიარა – ამაში აბრაამი მანამდეც იყო დარწმუნებული, არამედ მისი სიმართლე იმაში მდგომარეობს, რომ ის მიენდო და თავისი ნება სრულად დაუქვემდებარა უფალს.
ღმერთს მინდობა, მისი ნებისა და მცნებების აღსრულება, ადამიანში ღვთის ერთგულების სურვილს ბადებს. სულიერი განვითარების საწყის დონეზე ღვთის ნების ერთგულება შეიძლება სასჯელის შიშით ან გარკვეული ჯილდოს დამსახურების სურვილით იყოს გამოწვეული. თუმცაღა ადამიანში არც შიშს, არც ანგარებას არ შეუძლია გამოიწვიოს მაღალი ზნეობრივობისადმი ერთგულება და ამიტომ ასეთი მიზნები შეუსაბამოა ქრისტიანობაში სრულყოფისათვის. ასეთი საფუძველი შეიძლება იყოს მხოლოდ „სიყვარული, რომელიც არის საკვრელი სრულქმნილებისა“ (კოლ. 3:14).
„ღმერთი სიყვარულია“ (1 იოან. 4:8; 16), ღმერთის რწმენა – სიყვარულს აძლიერებს და ადამიანი ძლიერი სიყვარულით ერწყმის ღმერთს – სიყვარულს, ხოლო სიყვარული ბადებს მის მიმართ ერთგულებას, ვინც გიყვარს. უფალი ბრძანებს:
„თუ გიყვარვართ, დაიცავით ჩემი მცნებანი“ (იოან. 14:15);
„ვისაც ვუყვარვარ, დაიცავს ჩემს სიტყვას“ (იოან. 14:23);
ამასვე გულისხმობს მოციქული პავლე როდესაც ახსენებს „რწმენას, რომელიც მოქმედებს სიყვარულით“ (გალ. 5:6).
გ) ამრიგად, ქრისტიანული რწმენა არ შეიძლება განიხილებოდეს, არც როგორც მხოლოდ ჭეშმარიტი სწავლება, არც როგორც სულიერი მდგომარეობა და არც მხოლოდ ადამიანის პირადი ურთიერთობა ღმერთთან. შეიძლება ითქვას, რომ რწმენა არის გარკვეული ცხოვრების წესი. ერთი მხრივ, მისი შინაარსი მიმართულია ღმერთთან ურთიერთობისკენ და განღმრთობისკენ, ხოლო მეორე მხრივ, ეს არის ცხოვრების წესი, რომელიც აუცილებლად მიიჩნევს ღვთის ნების აღსრულებას და პიროვნული ცხოვრების იმ ღვთაებრივი გეგმის შესაბამისობამდე მოყვანას, რაც უფლის მიერ ადამიანთან მიმართებაში თავიდანვე იყო დადგენილი.
ყოველი ქრისტიანისთვის ქრისტიანული სწავლების ცოდნის აუცილებლობის შესახებ
2.1. რელიგიურ ცხოვრებაში ცოდნის მნიშვნელობის შესახებ
რატომ არის ქრისტიანული სწავლების საფუძვლები „ყოველი ქრისტიანისათვის“ აუცილებელი? განა პირადი ღვთისმოსაობა: ლოცვა, მცნებების დაცვა, ტაძარში სიარული და ასე შემდეგ _ საკმარისი არ არის ნორმალური სულიერი ცხოვრებისათვის? როგორც გამოცდილება გვიჩვენებს, სულიერი ცხოვრების მხოლოდ გრძნობებითა და განცდებით შეზღუდვა საშუალებას არ აძლევს ქრისტიანს, ისე მოაწესრიგოს საკუთარი ცხოვრება, როგორც ესაჭიროება ნორმალურ ღვთისმსახურებას: „…უძღვენით თქვენი სხეული ღმერთს, და ეს იქნება თქვენი გონივრული ღვთისმსახურება“ (რომ. 12:1). განუსწავლელ ქრისტიანს არ შესწევს ძალა სრულად აღასრულოს ღვთის ყველა მცნება.
„შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა და ყოვლითა სულითა შენითა და ყოვლითა გონებითა (!) შენითა“ (მათ. 22:37), _ ასე უპასუხა უფალმა იესო ქრისტემ შეკითხვას, რჯულის მთავარი მცნების შესახებ.
ღვთის მსახურება მორწმუნის სრულად მონაწილეობას, მათ შორის სამშვინველს მთელი მისი შემადგენელი ელემენტებით (გონი, გრძნობები და ნებისყოფა) და სხეულსაც მოითხოვს. მართლმადიდებლური აზროვნებისათვის უცხოა რწმენისა და გონის ურთიერთდაპირისპირება, რომლებიც განუყოფლად არის ერთმანეთთან დაკავშირებული. შეუძლებელია იყოს რწმენა და არ მოქმედებდეს გონი, რადგან:
1) ადამიანს არ შეუძლია სწამდეს ის, რისაც არაფერი გაეგება;
2) თავად რწმენა უნდა იყოს გონივრული და გააზრებული.
ამავე დროს არც გონს შეუძლია რწმენის გარეშე. სკეპტიციზმს არ შეუძლია ადამიანი ცოდნამდე მიიყვანოს, პირიქით, სკეპტიციზმი ანგრევს ცოდნის საფუძვლებს. სამყაროს შემეცნება რწმენაზე დაფუძნებულ ორ ძირითად საწინდარზეა აგებული:
1) რწმენაზე, რომ სამყარო რეალურად არსებობს;
2) რწმენაზე, რომ ადამიანს გააჩნია შემეცნების უნარი და, რომ ჩვენი შეგრძნებები და გონება არასოდეს მოგვატყუებს.
რელიგიურ ცხოვრებაში გონის უგულებელყოფა ადამიანის ერთიან სულიერ მდგომარეობაზე უდავოდ ნეგატიურად აისახება. მაგალითად, ისეთი რელიგიური მოვლენები, როგორებიც არის ფანატიზმი, არაჯანსაღი მისტიციზმი, არაეკლესიური წესების რწმენა, ხშირად რწმენის საკითხების უცოდინარობას ემყარება.
ამიტომ არის დაწერილი: „შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა და ყოვლითა სულითა შენითა და ყოვლითა გონებითა შენითა“.
2.2. რა არის აუცილებელი ცოდვის ტყვეობიდან გათავისუფლებისთვის
დაცემული ადამიანის მთავარი მიზანი ცოდვის ტყვეობიდან გათავისუფლებაა. „ვრცელი კატეხიზმო“ გვასწავლის, რომ „ღმრთისათვის სასურველია და ადამიანის გამოხსნისათვის“ საჭიროა:
ა) „ჭეშმარიტი ღმერთის შემეცნება“.
„ღმერთის შემეცნება“ ამ სიტყვის არსებული მნიშვნელობით შეუძლებელია, რადგან ღმერთი არ შეიძლება შემეცნების ობიექტი იყოს! მაგრამ ვინაიდან ღმერთი პიროვნებაა, მასთან დაახლოება და მის შესახებ მეტის გაგება მხოლოდ პირადი კავშირის, ანუ პირადი ურთიერთობის გამოცდილების ხარჯზეა შესაძლებელი. ამიტომ ღმერთის ჭეშმარიტად შეცნობა გონების საქმე კი არა, ცხოვრების წესის საქმეა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მასთან ერთობაში და მისით ცხოვრებითაა შესაძლებელი.
ბ) „მისდამი მართალი რწმენა“.
ადამიანს ღმერთის მიმართ და ქვეყნისადმი ღმერთის დამოკიდებულების შესახებ სწორი წარმოდგენა უნდა ჰქონდეს, რადგან სამშვინველის სიყალბესა და ცრურწმენაში ყოფნა ადამიანს მიახლოების ნაცვლად ღმერთს განაშორებს. ამასთან, რწმენა იმის შესახებ, რომ ადამიანმა იცის ღმერთი, უეჭველად უნდა გაიმიჯნოს ცოდნისაგან, რასაც ღმერთის შესახებ შეძენილი ცოდნა ჰქვია. ასეთი ნამდვილი ცოდნა ადამიანმა მხოლოდ ღმერთთან უშუალო ურთიერთობის პროცესში შეიძლება მოიპოვოს.
გ) „რწმენით ცხოვრება და კეთილი საქმეები“.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ადამიანის მიერ მთელი მისი ცხოვრების ღვთის ნების შესაბამისობაში მოყვანა.
სულიერ ცხოვრებაში ღმერთთან ურთიერთობისა და ღვთის ნების აღსრულების აუცილებლობა ეჭვს არავისში იწვევს. ღმერთთან პირად ურთიერთობაში, რაცმობდნენ, ხოლო დანარჩენ სარწმუნოებრივ მოძღვრებას (სწავლებას ღმერთის მიერ სამყაროს შესაქმის შესახებ, შემოქმედი ღმერთის, ძე ღმერთის განკაცების, მაცხოვრის მეორედ მოსვლისა და ა. შ.) საიდუმლო განგებულებას ან იკონომიას უწოდებდნენ. მოგვიანებით ქრისტინული სწავლების ყველა მიმართულებას, მათ შორის სწავლებას ღმერთის შესახებ და მის განგებულებას, ღვთისმეტყველება ეწოდა. დღეს ღვთისმეტყველებად მოიაზრება მთელი ქრისტიანული მეცნიერებების ერთობლიობა, მათ შორის დოგმატური, ზნეობრივი, ძირითადი, ლიტურგიური და სამოძღვრო ღვთისმეტყველება. საღვთისმეტყველო დისციპლინების კორპუსში გამორჩეული ადგილი დოგმატურ ღვთისმეტყველებას უკავია.
„მართლმადიდებლური დოგმატური ღვთისმეტყველება არის მეცნიერება, რომელშიც სისტემურადაა ჩამოყალიბებული ის ძირითადი ქრისტიანულ-სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტებები (დოგმატები), რომლებსაც სრულად აღიარებს მართლმადიდებელი ეკლესია“.
არქიმანდრიტ მაკარის (ბულგაკოვი) მიხედვით, დოგმატები არის „ეკლესიის მიერ ქადაგებული, გამომხსნელ სარწმუნოებაში გაცხადებული (ღმერთის მიერ _ ო. დ.), ხელშეუხებელი და უცვალებელი წესები“.
ადამიანის მიერ რწმენის საგნად მიღებული სარწმუნოებრივი სწავლება დოგმატურ ცნობიერებად იწოდება. იმისათვის, რომ ადამიანში მოქმედებდეს დოგმატური ცნობიერების თუნდაც საფუძვლები, აუცილებელია:
ა) სულიერი გამოცდილების განზოგადების, სისტემატიზაციისა და სხვათათვის გაზიარების მნიშვნელობის ასახსნელად მოვიშველიებთ არქიმანდრიტი სოფრონის (სახაროვი) სიტყვებს, რომელიც მან თავისი მასწავლებლის ღირსი სილუანე ათონელისგან მოისმინა:
„წმინდანთა შორის საკუთარი გამოცდილების გამოსახატავად არავინ დაიწყებდა სიტყვების ძებნას… მათ წინაშე რომ არ დამდგარიყო მოყვასის სწავლების ამოცანა“.
დოგმატურ ცნობიერებას მოკლებული ადამიანი სულიერ ცხოვრებაში სრულიად დეზორიენტირებულია, ის მოგვაგონებს უსინათლოს, რომელიც იძულებულია გზა ხელის ცეცებით გაიკვლიოს. მაგალითად, ასეთ ადამიანს ძალიან უჭირს გაიგოს, რა მნიშვნელობა აქვს ეკლესიასა და ეკლესიურ საიდუმლოებებს სულიერი ცხოვრებისათვის ან რა მნიშვნელობა აქვს ადამიანის აქტივობას მისი გადარჩენისათვის.
ბ) ჩვენი სულიერი გამოცდილების სისწორისა და სიწმინდის შესამოწმებლად. საქმე ისაა, რომ ყალბი, არასწორი დოგმატური ცნობიერება სულიერი ცხოვრებისათვის არანაკლებ საშიშია, ვიდრე მისი სრული არარსებობა.
2.4. დოგმატური ცნობიერება და ერესი
ქრისტიანული საღვთისმეტყველო სწავლების დამახინჯებას „ერესი“ ეწოდება. ერესი თავისი არსით ნაწილის მთლიანობაზე უპირატესად მიჩნევას ნიშნავს, რის შედეგადაც სულიერი გამოცდილების ერთ-ერთ ელემენტს თავისი ნამდვილი კონტექსტი ეკარგება და ის აბსოლუტის მნიშვნელობას იძენს. საერთოდ ერესი სწავლების რაციონალიზებისაკენ არის მიმართული. როგორც წესი, აქ საქმე გვაქვს მცდელობასთან ღვთისმეტყველებაში არ დარჩეს არანაირი საიდუმლო, ღვთის ძიების შედეგად მიკვლეული ცოდნა ღმერთის შესახებ შეთხზული ცოდნით ჩანაცვლდეს და ჭეშმარიტების მიკვლევა ჩვეულებრივ ადამიანურ მსჯელობაში იყოს შესაძლე¬ბელი.
სარწმუნოებრივი მოძღვრების ძირითადი პრინციპებიდან ნებისმიერი გადახვევა ერესია, ამიტომ კანონიკური თვალსაზრისით ყოველგვარი არამართლმადიდებლური სწავლება ერეტიკულია.
ერესი არ წარმოადგენს წმინდა თეორიულ უზუსტობას, პრაქტიკულად ერესი ყოველთვის დაზიანებული სულიერი ცხოვრების წესის გარეგნული გამოვლინებაა. მაგრამ არის რა ერესი არაჯანსაღი სულიერი გამოცდილების გამოხატულება, ამ გამოცდილებაზე აგებულ ერეტიკულ სწავლებას უკუქმედებაც გააჩნია: ადამიანის ცნობიერებაში ჩაბეჭდილი შეცდომა სულიერ ცხოვრებაზეც უარყოფითად მოქმედებს და ხელს უშლის ადამიანის ღმერთთან ურთიერთობას. ღირსი სილუანე ათონელი გვაფრთხილებს:
„დოგმატური ცნობიერება ორგანულად არის დაკავშირებული ადამიანის სულიერ ცხოვრებასთან. შეცვალეთ თქვენს დოგმატურ ცნობიერებაში რაიმე და ამ ცვლილების შესაბამისი თქვენი სულიერი სახე და ყოფიერება უეჭველად შეიცვლება“.
მაგალითად, თუ უარს ვიტყვით ქრისტეს შესახებ სწავლების ჭეშმარიტ შინაარსზე, უეჭველად შეგვეცვლება წარმოდგენა მის მიერ ჩვენი გადარჩენისათვის გაღებული მსხვერპლის და შესაბამისად იმ გზის შესახებ, რომლითაც ადამიანმა ცოდვის ტყვეობიდან გამოხსნისათვის უნდა იმოქმედოს.
იმის ნიმუში, ერთი შეხედვით უზარმაზარი საეკლესიო საზოგადოების ცხოვრებაში უმნიშვნელო ცვლილებას როგორი მნიშვნელოვანი სულიერი დეფორმირება შეიძლება მოჰყვეს, თვალნათლივ ჩანს რომის კათოლიკური ეკლესიისა და მით უმეტეს თანამედროვე პროტესტანტიზმის უამრავი მიმართულების მაგალითზე.
ეკლესიის ისტორიის პირველ საუკუნეებში ქრისტიანული დებულებები ცოცხალი სულიერი გამოცდილების პირდაპირ განზოგადებას წარმოადგენდა, რადგან მაშინ ეს ჭეშმარიტებები ჯერ კიდევ ერთმნიშვნელოვან გონებაჭვრეტით დოგმატებად არ იყო ჩამოყალიბებული. მას შემდეგ, რაც გაჩნდა სხვადასხვა სახის ერესები, ეკლესიამ თავისი წევრების სულიერი სიმრთელის შესანარჩუნებლად დაიწყო ჭეშმარიტებების ჩარჩოების განსაზღვრისა და რელიგიური გამოც¬დილების საზღვრების დადგენისათვის ზრუნვა. ამავე დროს, გაჩნდა ისეთი გამყოფი პრინციპების ჩამოყალიბების აუცილებლობა, რომლითაც საეკლესიო სწავლება საბოლოოდ გაემიჯნებოდა ერესს. ყოველივე აღნიშნულის საფუძველზე წარმოიქმნა მყარი და ერთმნიშვნელოვანი დოგმატები.
სწორედ ამიტომ, „კატეხიზმოს“ განმარტებაში მითითებულია, რომ ეს არის სწორედ მართლმადიდებლური, ანუ ჭეშმარიტი რწმენის შესახებ სწავლება და ის სრულიად თავისუფალია ყოველგვარი ერეტიკული მინარევისაგან.
2.5. რწმენითი ჭეშმარიტებების მნიშვნელობა ქრისტიანის ცხოვრებაში
ქრისტიანობისათვის ნებისმიერი სახის გნოსტიციზმი მიუღებელია, გარკვეული საღვთისმეტყველო ცოდნის დამკვიდრება ეკლესიის თვითმიზანს არასოდეს წარმოადგენდა, რადგან მხოლოდ ცოდნა, რამდენად ღრმა და ზუსტიც არ უნდა იყოს, თავისთავად ადამიანს ვერ გადაარჩენს და ღმერთთან ვერ მიაახლოებს. ვლადიმირ ლოსკის სიტყვებით რომ ვთქვათ, „ქრისტიანული ღვთისმეტყველება, საბოლოო ჯამში, მხოლოდ საშუალებაა“ და „უაღრესად დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს ქრისტიანულ თეორიას“. სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტებები, უწინარეს ყოვლისა, დოგმატები, სულიერი ორიენტირებია, რომელთა გათვალისწინებითაც საშუალება გვეძლევა სწორი ორგანიზება გავუწიოთ ჩვენს რელიგიურ ცხოვრებას, შევიძინოთ სულიერი გამოცდილება და დავიცვათ იგი ყოველგვარი შესაძლო ცდომილებისგან. ამდენად, „ღვთივმოსილებისა და სულის გადარჩენისთვის“ სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტებების ცოდნა აუცილებელია, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დოგმატებს სოტეროლოგიური (ბერძ. სოტერია _ გადარჩენა, გამოხსნა. მართლმადიდებლური მოძღვრება ცოდვიდან „გამოხსნის“ შესახებ) მნიშვნელობა გააჩნია. რწმენითი დოგმატები სულიერი ცხოვრების საფუძველს წარმოადგენს. შემთხვევითი არ არის, რომ წმინდა კირილე იერუსალიმელი დოგმატების შესწავლას „უდიდეს შენაძენად“ იხსენიებდა. მყარი დოგმატური საძირკვლის გარეშე საკუთარი სულიერი ნაგებობის აშენება ქვიშაზე შენებას ჰგავს, რომლის შესახებაც მოციქული მათე მაცხოვრის ასეთ სიტყვებს გადმოგვცემს: „და ყველას, ვინც ისმენს ჩემს სიტყვებს, მაგრამ არ ასრულებს მათ, მე ვამსგავსებ უგუნურ კაცს, რომელმაც ქვიშაზე ააშენა თავისი სახლი. მოვიდა წვიმა, მოვარდნენ მდინარენი, დაქროლეს ქარებმა და ეკვეთნენ ამ სახლს და დასცეს; და დიდი იყო დაცემა მისი“ (მათ. 7:26-27).
თავი I
ღვთის შემეცნების გზები
1. ღვთის შემეცნების ბუნებრივი და ზებუნებრივი გზები
საბუნებისმეტყველო მეცნიერულ ცოდნას ადამიანი ბუნებაზე დაკვირვების, მისი კვლევისა და ექსპერიმენტირების საშუალებით, ხოლო ისტორიულ ცოდნას ისტორიული ძეგლებისა და შესაბამისი დოკუმენტების შესწავლის გზით ღებულობს. ჩნდება კითხვა: როგორ უნდა მოიკვლიოს ადამიანმა ცოდნა ღმერთის შესახებ? მატერიალისტი სწავლულები, ადამიანის ცნობიერებაში ღვთის რწმენის გაჩენას, გარემო სამყაროს დამახინჯებულად და სინამდვილის ფანტასტიკურ ფორმებში ასახვას უკავშირებენ. ასეთი თეორია პრაქტიკულად ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს. ადამიანმა შეიძლება სინამდვილე არასწორად აღიქვას, მაგალითად, ბაწარი შეიძლება გველად მოეჩვენოს, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში მისთვის დაახლოებით მაინც უნდა იყოს ცნობილი, როგორ გამოიყურება გველი. უკიდურეს ჩრდილოეთში მცხოვრები ადამიანები, რომლებსაც ამ სითბოსმოყვარე რეპტილიებთან შეხება არ ჰქონიათ, ასეთ შეცდომას არასოდეს დაუშვებენ. შესაბამისად, იმისათვის, რომ ამა თუ იმ ბუნებრივ მოვლენაში რაღაც ზებუნებრივი დაინახო, აუცილებელია ამ ზებუნებრივ არსებაზე წინასწარ რამენაირი წარმოდგენა მაინც გაგაჩნდეს. ამიტომ, ძნელი არ არის, დავასკვნათ: ღმერთის შესახებ ჩვენი ცოდნის მთავარი წყარო მხოლოდ თავად ღმერთი შეიძლება იყოს. თუმცა ადამიანის შემეცნების ობიექტი მხოლოდ ის სივრცეა, რომელშიც თავად ადამიანი იმყოფება, ხოლო ღმერთი ვინაიდან ამ სამყაროს უშუალო შემომქმედია, თავის მიერ შექმნილი სამყაროს ნაწილი არ შეიძლება იყოს: “ერთ არს ღმერთი და მამაი ყოველთაი, რომელი ყოველთა ზედა არს” (ეფ. 4:6), _ ნათქვამია წმინდა წერილში. ფილოსოფიური ენით, რომ ვთქვათ, ღმერთი სამყაროსთან მიმართებაში ტრანსცენდენტური, ანუ ამქვეყნიურობის მიღმიერია. ღმერთის შესახებ გარკვეული წარმოდგენა, რა თქმა უნდა, ადამიანს თვითონაც შეიძლება შეექმნას, მაგალითად, ისევე როგორც მხატვრის ნამუშევრების დათვალიერების დროს ჩვენ შეიძლება მხატვრის შესახებაც შეგვექმნას წარმოდგენა. ამ პრინციპით სამყაროში არსებული სილამაზის, ჰარმონიის, მიზანშეწონილობისა და სხვა სიკეთეების შესაბამისად ჩვენ შეგვიძლია ღმერთი შევიცნოთ, მაგრამ ეს მაინც მხოლოდ ჩვენს თვალსაზრისზე აგებული შეხედულება იქნება. თავისი შინაარსით ასეთი ცოდნა სხვა არაფერია, თუ არა ადამიანის სულის რეაქცია, რომელიც II-III სს-ში მცხოვრები ქრისტიანი აპოლოგეტის, ტერტულიანეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადამიანი თავისი ბუნებით ქრისტიანია. ღვთის მიერ ქმნილი სამყაროს საშუალ¬ე¬ბით ღმერთის შესახებ ცოდნის მოპოვებას, ბუნებრივი გზით ღვთის შემეცნებას უწოდებენ.
2. ბუნებრივი ღვთისშემეცნების ორი განსხვავებული გზა
ა) კოსმოლოგიური დაკვირვების გზა, როდესაც ადამიანი სამყაროს ჭვრეტის პროცესში მიდის დასკვნამდე, რომ ხილული სამყარო არ შეიძლება არ იყოს ქმნილი და მას უეჭველად უნდა ჰყავდეს შემომქმედი. წმინდა წერილში არაერთხელ არის მითითებული, რომ ღმერთის შეცნობის პროცესში გარკვეულ წარმატებებს მის ქმნილებაზე დაკვირვების შედეგად შეიძლება მიაღწიოს ადამიანმა, მაგალითად დაწერილია:
“ამაონი არიან ბუნებით ყველანი, ღვთის უმეცრებაში მყოფნი, რომელთაც ხილულ სიკეთეგან ვერ შეძლეს შემეცნება არსებულისა და ვერც საქმეთა მიხედვით გამოიცნეს ხელოვანი; არამედ ან ცეცხლი, ან ქარი, ან სწრაფი ჰაერი, ან ვარსკვლავთა წრე, ან წყალი, ან ცის მნათობები მიიჩნიეს სამყაროს განმგებელ ღმერთებად” (სიბრძ. 13:1-2). “და მართლაც, მისი უხილავი სრულყოფილება, წარუვალი ძალა და ღვთაებრიობა, ქვეყნიერების დასაბამიდან მისსავ ქმნილებებში ცნაურდება და ხილული ხდება: ასე რომ, არა აქვთ პატიება” (რომ. 1:20).
“ჩვენ ვერასოდეს ვუწოდებთ ბრძენს, ვისაც არ ძალუძს ან არ სურს ღმერთი შეიცნოს მისი ქმნილების ჭვრეტის შედეგად”, _ გვასწავლის მაქსიმე აღმსარებელი.
წმინდა ბასილი დიდი ბრძანებს, სამყაროს ჭვრეტდე და მის შემოქმედს ვერ ხედავდე _ ნიშნავს, შუადღის ნათელში ვერაფერი დაინახო.
ბ) თვითშემეცნების გზა. როგორც წმინდა იოანე დამასკელი (VIII ს.) ბრძანებს: “არ დაგვტოვა ჩვენ ღმერთმა სრულ უცოდნელობაში, რადგან მის მიერ ბუნებითად არის შთათესილი ყველაში ცოდნა იმისა, რომ არსებობს ღმერთი” (მართლმადიდებელი სარწმუნოების ზედმიწევნითი გადმოცემა. თავი პირველი). ამიტომ “თუ საკუთარ არსს ჩაუკვირდები, შენ არ გექნება აუცილებლობა ეძებო სამყაროს შემომქმედი მის ქმნილებაში, რადგან თვითშემეცნების შედეგად, მცირედშიც იხილავ დიდ სიბრძნეს შენი შემომქმედისას”.
“თავისი ბუნებით ნამდვილ გაუგებრობაში არიან ის ადამიანები, რომლებსაც არ ჰქონიათ ღმერთის შეგრძნება, რომლებმაც ხილული სრულყოფილებისა და საქმეების ნამდვილი მიზეზი ვერ დაინახეს”.
“უფლის მარადჟამიერი ძალა და ღვთაებრიობა, აშკარად მოჩანს მის შესაქმეში, დაბადებიდან მოყოლებული მის ქმნილებათა არსობაზე დაკვირვებაში”, გვასწავლის წმინდა ბასილი დიდი.
3. ღვთის შემეცნების ზებუნებრივი გზა
3.1. ღვთაებრივი გამოცხადება, როგორც ღვთის შემეცნების საშუალება
ღვთის შემეცნების ბუნებრივი გზა წარმოადგენს ღმერთის შეცნობის მხოლოდ საწყის და არასრულყოფილ საშუალებას. ასეთმა ხერხმა შეიძლება, ჯერ ერთი, მხოლოდ ზოგადი და ბუნდოვანი წარმოდგენა შეგვიქმნას ღმერთის, როგორც სამყაროს შემოქმედისა და განმგებლის შესახებ და მეორე, ამ ხერხით სარგებლობა მხოლოდ ისეთი ადამიანისათვის არის შესაძლებელი, რომელსაც ღმერთის შესახებ გარკვეული წარმოდგენა უკვე გააჩნია. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ღვთის ბუნებრივი შემეცნების ხერხით სარგებლობა მხოლოდ ზებუნებრივი ხერხის გამოყენების, ანუ ისეთი ხერხის საფუძველზეა შესაძლებელი, რომლის დროსაც ადამიანს თავად ღმერთი აწვდის გარკვეულ ცოდნას საკუთარი პიროვნების შესახებ. ამ მეთოდს უწოდებენ ცოდნის მიღებას ღვთაებრივი გამოცხადების საშუალებით. “ვრცელ კატეხიზისში” ვკითხულობთ: “იმას, რასაც ღმერთი თავად გვაუწყებს, რათა ჩვენი რწმენა სწორი და გამომხსნელი ძალის მქონე იყოს და ამავე დროს ღირსეული თაყვანი მივაგოთ უფალს, ღვთაებრივ გამოცხადებას უწოდებენ”.
“მართლმადიდებლურ რწმენასთან დაკავშირებული სწავლების საფუძვლები” სათავეს სწორედ ღვთაებრივი გამოცხადებიდან იღებს.
უმთავრესი ყურადღება უნდა მივაქციოთ სიტყვას “გამომხსნელი”. ღვთაებრივი გამოცხადების უმთავრესი და საბოლოო მიზანი ადამიანის სიკვდილის ტყვეობიდან გამოხსნა-გადარჩენაა. ამიტომ უფალი იმ რაოდენობის ცოდნას გვაწვდის, რამდენიც ჩვენი გამოხსნის საქმისათვის იქნება სასარგებლო.
3.2. ღვთაებრივი გამოცხადების მაუწყებლები და გამოცხადების იესო ქრისტეში აღსრუ-ლება
“ადამიანების სამშვინველისა და სხეულის ცოდვიანობისა და უწმინდურების გამო” ღმერთთან “პირისპირ” ურთიერთობა ყველას არ ძალუძს და “ყოველ ცალკეულ პიროვნებას არ გააჩნია უნარი უშუალოდ ღმერთისაგან მიიღოს გამოცხადება”. ამიტომ ღმერთმა “საკუთარი სწავლების გადასაცემად ისეთი პიროვნებები გამოიყენა, რომლებსაც შესწევთ ძალა, ღვთაებრივი გამოცხადება მიიღონ და ეს ცოდნა დაინტერესებულ ადამიანებს გაუზიარონ”.
ასეთ პიროვნებებს მიეკუთვნება ადამი, ნოე, აბრაამი, მოსე და ძველი აღთქმის ყველა ის წინასწარმეტყველი, რომლებიც “ღვთაებრივი გამოცხადების საწყისებს” ახმოვანებდნენ. ღვთაებრივი გამოცხადება არ არის ერთჯერადი აქტი, ის ხანგრძლივი პროცესია. ძველი აღთქმის ჟამი იმით გამოირჩევა, რომ იქ აშკარად ჩანს ღვთაებრივი გამოცხადების თანმიმდევრული მოწოდება იმისათვის, რათა ქრისტეს მობრძანებამდე კაცობრიობა შესაბამისად მომზადებულიყო. ახალ აღთქმაში ჩვენ ვხედავთ პროცესის დასრულებას და ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველებათა აღსრულებას უფალი იესო ქრისტეს მიწიერ ცხოვრებაში, ჩვენი გამოხსნისათვის საჭირო “სწავლება და ღვთაებრივი გამოცხადება მთელი სისრულით… ღმერთის განკაცებაში იქნა წამოდგენილი”.
დაწერილია: “ღმერთი არავის არასოდეს უხილავს: მხოლოდშობილმა ძემ, რომელიც იყო მამის წიაღში, მან გაგვიცხადა” (იოან. 1:18).
“…არავინ იცის ძე, გარდა მამისა; და არც მამა იცის ვინმემ, გარდა ძისა და იმისა, ვისთვისაც ძე ინებებს მის გამოცხადებას” (მთ. 11:27).
3.3. ახალი აღთქმის გამოცხადების უნივერსალურობა
იესო ქრისტეში ახალი აღთქმის გამოცხადებას “ყოველი ადამიანისათვის, საჭირო და გამომხსელი მნიშვნელობა აქვს”, რადგან უფალს “ნებავს, რომ ყველა კაცი გადარჩეს და ეზიაროს ჭეშმარიტების შემეცნებას” (1 ტიმ. 2:4).
ამაღლებამდე, როდესაც იესო ქრისტე თავის მოციქულებს საქადაგებლად გზავნიდა, ბრძანებდა:
“მაშ, წადით, დაიმოწაფეთ ყველა ხალხი და ნათელი ეცით მათ მამის და ძის და სული წმიდის სახელით; ასწავლეთ მათ დაიცვან ყველაფერი, რაც გამცნეთ; და, აჰა, მე თქვენთანა ვარ დღემუდამ ვიდრე ქვეყნის დასასრულამდე” (მთ. 28:19-20).
ამრიგად, იესო ქრისტეს ღვთაებრივი გამოცხადება მიმართულია ყოველი ერისადმი და ეს მიმართვა არც ერთ დროს არ დაკარგავს თავისი მოქმედების ძალას.
3.4. ახალი აღთქმის გამოცხადების სისრულე
იმის გამო, რომ იესო ქრისტემ თავისი მიწიერი ცხოვრების მანძილზე მთელი სიმრთელითა და სისრულით წარმოაჩინა ღვთაებრივი გამოცხადება, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენ ყველაფერი გაგვაჩნია, რაც საჭიროა გამოხსნისათვის. ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველები “მრავალგზის და მრავალგვარად” (ებრ. 1:1) საუბრობდნენ, რადგან ყოველი მათგანი მხოლოდ იმ მცირე ინფორმაციას ახმოვანებდა, რომელიც მას, როგორც ადამიანს ღმერთისგან შეეძლო მიეღო. იესო ქრისტეში გამოცხადება არ არის ფრაგმენტული, მასში ცოდნა მთლიანია და სრული, რადგან ქრისტე არ არის ის ადამიანი, რომელმაც ღმერთის შესახებ ზოგიერთი რამ იცის, ქრისტე თავად არის ღმერთი. ეს უკვე ღმერთის შეცნობის საქმეში ჩვეულებრივი ადამიანური გამოცდილების შედეგად მოპოვებული ცოდნის მოწმობა კი არ არის _ იესო ქრისტეში თავად ღმერთი ცხადდება და ღმერთი თვითონ მიწმობს საკუთარი პიროვნების შესახებ.
უფალი ასწავლიდა თავის მოწაფეებს, “…გაუწყეთ ყველაფერი, რაც მსმენია მამაჩემისგან” (იოან. 15:15). როდესაც მოციქულები იესო ქრისტეს სწავლებას ქადაგებდნენ, ცდილობდნენ, განეცხადებინათ “ღვთის მთელი ნება” (საქმ. 20:27). ამიტომ ქრისტეს შემდეგ ახალი გამოცხადება ან რომელიმე მესამე აღთქმის არსებობა შეუძლებელია. ყველა, ვინც ცდილობს ღვთივგანცხადებულ იესო ქრისტეს სწავლებაში რაიმე შეცვალოს ან რაიმე დაუმატოს ამ სწავლებას, ანათემირებულია პავლე მოციქულის მიერ: “თვით ანგელოსმა ზეცითაც რომ გახაროთ სხვა სახარება, და არა ის, რაც გვიხარებია, წყეულიმც იყოს” (გალ. 1:8).
“ვრცელი კატეხიზისის” თანახმად, ღვთაებრივი გამოცხადების შენახვისა და გავრცელების ორი ხერხი არსებობს, ესენია: წმინდა გადმოცემა და წმინდა წერილი.
1. წმინდა გადმოცემა
„სახელწოდებაში, “წმინდა გადმოცემა”, იგულისხმება ის, რასაც ჭეშმარიტი მორწმუნეები და ღვთის თაყვანისმცემლები: სარწმუნოებრივი სწავლების, საღვთო სჯულის, საიდუმლოებებისა და წმინდა წესების სახით, როგორც სიტყვით, ისე პირადი მაგალითით ერთმანეთს და შთამომავლობას გადასცემენ“.
სიტყვა “გადმოცემა” გულისხმობს გადაცემას, მემკვიდრეობით დატოვებას. ის, უწინარეს ყოვლისა, მიუთითებს მოქმედებაზე, ანუ გადაცემის პროცესზე. სწორედ ამგვარად ინახება და ვრცელდება ადამიანთა შორის ღვთაებრივი გამოცხადება.
„…მე უფლისაგან მივიღე ის, რაც გადმოგეცით“ (1 კორ. 11:23), _ ბრძანებს მოციქული პავლე.
1.1. წმინდა წერილი წმინდა გადმოცემის შესახებ. როგორ ესმოდათ ადრეულ ქრისტიან ავტორებს წმინდა გადმოცემა
ახალი აღთქმის წიგნების მიხედვით „წმინდა გადმოცემაში“ პროცესი კი არა, უწინარეს ყოვლისა, თვითონ ის სწავლება იგულისხმება, რომელიც გადმოსაცემია:
„მაშ, მტკიცედ იდექით, ძმანო, და ხელთ გეპყრათ სწავლა, სიტყვით თუ წერილით რომ გადმოგეცით“ (2 თეს. 2:15);
„…გაქებთ, ძმანო, რომ ჩემი ყველაფერი გახსოვთ და, როგორც გადმოგეცით, ისე ინახავთ გადმოცემას“ (1 კორ. 11:2).
ასეთივე აზრია ნაგულისხმევი ადრეული ეკლესიის წმინდა მამების და კერძოდ, წმინდა მღვდელმოწამე პოლიკარპე სმირნელის (+156) სიტყვებში „დასაბამიდან გადმოცემული სიტყვის შესახებ“ და წმინდა მღვდელმოწამე ირინეოს ლიონელის (+202) სიტყვებში, როდესაც იგი ბრძანებდა „გადმოცემა, რომელიც მომდინარეობს მოციქულებისგან და პრესვიტერების მიმღეობის საშუალებით ინახება ეკლესიაში“ ან „მოციქულთა გადმოცემის“ და „მოციქულთაგან ეკლესიური გადმოცემის“ შესახებ.
გადმოცემის მთავარი წყარო თავად ღმერთია. უფალი იესო ქრისტე სამღვდელმთავრო ლოცვაში თავის მამას, ანუ მამა ღმერთს ასე მიმართავს:
„…შენგან მოცემული სიტყვები მათ მივეცი, ხოლო მათ მიიღეს და სცნეს ჭეშმარიტად“ (იოან. 17:8).
ტერტულიანე წერდა, სარწმუნოებრივი სწავლება „ეკლესიებმა მოციქულებისგან მიიღეს, მოციქულებმა იესო ქრისტესგან და იესო ქრისტეთი ღმერთისგან“.
ამრიგად, გადმოცემა თავისი შინაარსით მთლიანად ემთხვევა იმ ქადაგებას, რომელსაც მოციქულები ეწეოდნენ და, შესაბამისად, წარმოადგენს ღვთივგანცხადებულ სწავლებას, რომელიც იესო ქრისტეში სრულად არის გამოვლენილი.
1.2. ღვთაებრივი გამოცხადება _ წმინდა გადმოცემის ერთიანობის პრინციპი
მიუხედავად იმისა, რომ ახალ აღთქმაში (2 თეს. 2:15) და წმინდა მამების თხზულებებში (მაგალითად, წმინდა ბასილი დიდის „სულიწმიდის შესახებ“, 27 თავი) ცალკეულ შემთხვევებში საუბარია მრავლობით რიცხვში, ანუ „გადმოცემების“ შესახებ, გადმოცემა მაინც არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც თავისი შინაარსით განსხვავებული ცალკეული ჭეშმარიტებების ერთიანობა.
გადმოცემის ერთიანობის პრინციპი აგებულია ღვთაებრივ გამოცხადებაზე. სწორედ გამოცხადება განაპირობებს, მისი საგნის როგორც გარეღვთაებრივ წარმომავლობას, ისე მის შინაგან, ანუ შინაარსობრივ მთლიანობას. ღვთაებრივი გამოცხადების ამოცანა არ არის ზნეობრივი, ისტორიული, სარწმუნოებრივი, კანონიკური და ა. შ. ჭეშმარიტებების გავრცელება. მისი მთავარი მიზანია: ყველამ ირწმუნოს, “რომ იესო არის ქრისტე, ძე ღმრთისა, და მორწმუნეებს გქონდეთ სიცოცხლე მისი სახელით” (იოან. 20:31). გადმოცემის პირველი და ცენტრალური ჭეშმარიტებაა იესო ქრისტეში ღმერთის გამოცხადებისა და ადამიანის მოდგმის გადარჩენის საიდუმლო. ეს „საიდუმლო, დაფარული უკუნისიდან და თაობათა დასაბამიდან, ხოლო აწ გაცხადებული მის წმიდათათვის“ (კოლ. 1:26) მოქმედებს, როგორც წყარო და მისი შინაგანი ერთიანობის საფუძველი.
1.3. წმინდა გადმოცემის სამი დონე
წმინდა გადმოცემა არ შეიძლება თაობიდან თაობას გადასაცემ ერთგვარ სწავლებად ან იმ მატერიალური ძეგლების ერთობლიობად მივიჩნიოთ, რომელშიც ეს სწავლებაა დაფიქსირებული. წმინდა გადმოცემა გაცილებით უფრო მეტს გულისხმობს, ვიდრე უბრალოდ რაიმე ინფორმაციის ან ცოდნის გადაცემა. გადმოცემა ჩვენ გვესაუბრება ღმერთისა და მისი შემეცნების შესახებ. მაგრამ მსგავსი, როგორც ჯერ კიდევ პლატონი იტყოდა, მხოლოდ მსგავსით შეიცნობა, და იმისათვის, რომ შევძლოთ და სათანადოდ გავითვალისწინოთ, რა ცოდნის მიღებას უნდა ველოდეთ გადმოცემის საშუალებით, საჭიროა თავად ღმერთისა და მისი შემეცნების შესახებ გარკვეული წარმოდგენა და ღმერთთან ურთიერთობის პირადი გამოცდილება გაგვაჩნდეს. პროტოპრესვიტერი იოანე მეიენდორფი (+1992) წერდა: “წმინდა გადმოცემაში, არა მხოლოდ იდეები, არამედ გამოცდილებაც თანმიმდევრულად არის მოწოდებული. ჭეშმარიტების წვდომის გზაზე გადმოცემა არა მხოლოდ ინტელექტუალურ ერთობას, არამედ ცოცხალ ურთიერთობასაც გულისხმობს“.
„გლოცავ თქუენ: მობაძავ ჩემდა იყვენით“ (1 კორ. 4:6), ანუ მომბაძეთ მე, როგორც მე ვბაძავ ქრისტეს, მოუწოდებს კორინთელებს მოციქული პავლე. ამრიგად, „გადმოცემა“ არა მხოლოდ სწავლების შინაარსს გულისხმობს, რომელიც სიტყვით გადაიცემა, არამედ ამ სწავლების შესაბამისი სულიერი ცხოვრების გამოცდილებასაც, რაც შეიძლება მხოლოდ პირადი მაგალითით გადაიცეს.
თუმცა უფალმა იესო ქრისტემ არა მხოლოდ თავისი პირადი მაგალითი უჩვენა და ღვთივგანცხადებული სწავლება გადასცა მოწაფეებს, არამედ ღმერთში ცხოვრების გამოცდილებაც გაუზიარა და სულიწმიდასთან ზიარების მადლი და ძალა მიჰმადლა, რაც ღვთაებრივი ჭეშმარიტების წვდომისათვის ერთადერთი და აუცილებელი საშუალებაა.
„მიიღებთ ძალას, როცა სული წმიდა გადმოვა თქვენზე, და იქნებით ჩემი მოწმენი… ქვეყნის კიდემდე“ (საქმ. 1:8), ეს უთხრა უფალმა თავის მოწაფეებს ამაღლებამდე. უფალი იესო ქრისტეს სწავლება მხოლოდ ღვთის მადლით შეიმეცნება და თავად ქრისტეში ცხოვრების გამოცდილება მადლმოსილი გამოცდილებაა.
„წმიდა გადმოცემა არ წარმოადგენს დასამახსოვრებლად განკუთვნილ, რაიმე აბსტრაქტულ სწავლებათა კრებულს. მის წიაღში ცოცხალი, წრფელი გულით მისაღები ცოდნაა დაუნჯებული. ამ ცოდნას მხოლოდ ღვთის მადლის დახმარებით, ანუ ახალი გამოცხადების წყალობით შეიძლება ეზიარო“.
როგორც მოციქული პავლე ბრძანებს:
„არავის ხელ-ეწიფების თქუმად უფალი იესუ, გარნა სულითა წმიდითა“ (1 კორ. 12:3).
ესე იგი, იესო ქრისტეს თავის ღმერთად აღიარება მხოლოდ მას შეუძლია, ვის გულსაც უწინარესად სულიწმიდა შეეხება. ამიტომ წმინდა ფილარეტ მოსკოველის სიტყვებით რომ ვთქვათ: „წმინდა გადმოცემა _ ეს არა მხოლოდ სწავლების, წესების, კრებების დადგენილებების, წეს-ჩვეულებების ხილული და სიტყვიერი გადაცემა, არამედ უხილავი და მომქმედი მადლის მიღება და მადლით კურთხევაა“.
ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ წმინდა გადმოცემის განუყოფელ მთლიანობაში გადმოსაცემი მასალის სამი დონე გამოირჩევა:
ა) გამოცხადებით მოცემული სწავლებისა და იმ ისტორიული ძეგლების გადმოცემა, რომელიც ამ სწავლებას მოიცავს;
ბ) გამოცხადების შედეგად მიღებული სწავლების შესაბამისი სულიერი გამოცდილების პირადი მაგალითის სახით გადაცემა;
გ) ღვთივკურთხეული მადლის უწინარეს ყოვლისა განხორციელებული საეკლესიო საიდუმლოებების საშუალებით გადაცემა.
და ბოლოს: „წმინდა გადმოცემა _ ეს არა მხოლოდ უამრავი წერილობითი დოკუმენტის კრებულია, არამედ, ის არის სულიწმინდით შთაგონებული და ხილული პირადი ცხოვრებისა და ეკლესიური გამოცდილების ერთობლიობა“.
2. წმინდა წერილი და მისი თავისებურებები
2.1. წმინდა წერილი. ბიბლია
სახელწოდება წმინდა ან საღვთო წერილი თავად წმინდა წერილიდან არის აღებული. მოციქული პავლე თავისი მოწაფის, ტიმოთეს მიმართ წერდა: „აკი სიყრმითგანვე იცნობ საღვთო წერილსაც“ (2 ტიმ. 3:15).
`ვრცელი კატეხიზისის~ მიხედვით, წმინდა წერილად იწოდება `წიგნები, რომლებიც სულიწმიდის მადლით წინასწარ¬მეტყველებად და მოციქულებად წოდებული ღვთივკურთხეული ადამიანების მიერ დაიწერა. როგორც წესი,
ამ წიგნების კრებულს ბიბლიას უწოდებენ~.
ასეთი სახელწოდების შესახებ ცნობილია, რომ ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე, ქ. ბეირუთიდან დაახლოებით 20 კმ-ზე, არის ამჯერად არაბული, ხოლო წარსულში ფინიკიური ქალაქი ჟიბოლი. წმინდა წერილში ეს ქალაქი გებალად მოიხსენიება (ეზეკ. 27:9). ბერძნები ამ საპორტო ქალაქს `ბიბლოსს~ უწოდებდნენ, ვინაიდან ამ პორტის გავლით საბერძნეთში საწერი მასალა შემოჰქონდათ. მოგვიანებით სიტყვა `ბიბლოსმა~ ბერძნებისათვის წიგნის მნიშვნელობა შეიძინა. ამრიგად, სიტყვა `ბიბლია~ თავისი შინაარსით წიგნებს ნიშნავს.
2.2. წმინდა წერილის
ღვთივსულიერების შესახებ
წმინდა წიგნების ერთ-ერთი გამორჩეული თავისებურებაა მათი ღვთივსულიერება `მთელი წერილი ღვთივსულიერია და სარგო _ სასწავლად, სამხილებლად, გამოსასწორებლად და სიმართლის შესაგონებლად~ (2 ტიმ. 3:16), ბრძანებს მოციქული პავლე. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ამ წიგნების ერთადერთი ჭეშმარიტი ავტორი თავად უფალია.
ღვთივსულიერების გაგების განმარტების შესახებ საჭიროა რამდენიმე სიტყვა ითქვას. ხშირად ღვთივსულიერება არასწორად განიმარტება. არსებობს მოსაზრება, რომ წმინდა წიგნებს უშუალოდ ადამიანები წერენ, ხოლო სულიწმიდა იმის გარანტიას ქმნის, რომ ავტორი ერეტიკული ცდუნების მსხვერპლი არ გახდეს. ასეთ თვალსაზრისს ფაქტობრივად ღვთივსულიერების უარყოფამდე მივყავართ, რადგან წმინდა წიგნები შინაარსობრივად ადამიანური შემოქმედების ნაყოფი გამოდის, ხოლო სულიწმიდას მნიშვნელობა სულიერი ცენზორის დონემდეა დაყვანილი, რომელიც ადამიანს არანაირი ყალბი შეხედულების დაფიქსირების საშუალებას „არ აძლევს“.
მეორე უკიდურესობაა ადამიანის ყოველგვარი თავისუფლების უგულებელყოფა. ამ თვალსაზრისით ადამიანი ერთგვარი ინსტრუმენტია, რომელიც ღვთაების ნებას მექანიკურად აფიქსირებს. სინამდვილეში, დოგმატური და ზნეობრივი თვალსაზრისით, წმინდა წიგნები ღვთივშთაგონების შედეგად იქმნება, მაგრამ ავტორის პიროვნული თავისებურება მაინც ხელშეუხებელი რჩება. წმინდა წიგნის წერა შემოქმედებითი პროცესია, რომელიც ადამიანისგან დაძაბულ ინტელექტუალურ შრომას მოითხოვს. იმისათვის, რომ ეს მოსაზრება სარწმუნო გახდეს, თვალი გადავავლოთ ლუკას სახარების დასაწყისს: „რაკი მრავალმა მიჰყო ხელი იმ ამბების დალაგებით გადმოცემას, რომლებიც ჩვენში მოხდა, როგორც გადმოგვცეს მათ, ვინც იმთავითვე თვითმხილველნი იყვნენ და სიტყვის მსახურნი, მეც მართებულად მივიჩნიე, ყველაფრის თავიდანვე გამოწვლილვით განხილვის შემდეგ, თანმიმდევრულად აღმეწერა ისინი შენთვის, ღირსეულო თეოფილე, რათა შეიცნო იმ მოძღვრების უმცდარობა, რაც გისწავლია“ (ლუკ. 1:1-4). ბიბლიურ წიგნებში ავტორის ინდივიდუალური თავისებურებებია ასახული და ამიტომ ისინი ერთმანეთისგან, როგორც სიტყვით, ისე სტილით განსხვავდებიან.
ღვთივსულიერების სრულად განმარტება პრაქტიკულად შეუძლებელია. მივაქციოთ ყურადღება, რა მიზეზით ვუწოდებთ წმინდა წერილის ყოველ წიგნს ღვთივსულიერს, ხოლო სხვა მეტად მნიშვნელოვან ლიტერატურას, მაგალითად წმინდა მამების თხზულებებს და ჰიმნოგრაფიულ ლიტერატურას ასე არ ვიხსენიებთ, თუმცა, ხშირად, ისინიც ღვთივსულიერი ადამიანების მიერ იყო დაწერილი. წმინდა წერილსა და მეტად მნიშვნელოვან ქრისტიანულ ლიტერატურას შორის განსხვავება შეიძლება ავტორობითა და თანაავტორობით გამოვარჩიოთ. წმინდა მამების თხზულებები და საეკლესიო საგალობლების ავტორები და შემდგენლები არიან ადამიანები, უფალი მათ მხოლოდ შთა¬აგონებს და ამით უწევს დახმარებას. წმინდა წიგნების ნამდვილი ავტორი კი თავად ღმერთია. უფალი განსაზღვრავს ამ წიგნების დოგმატურ და ზნეობრივ შინაარსს და ამ შემთხვევაში ადამიანი მხოლოდ უფლის ნების განმახორციელებელია, თუმცა არა მექანიკური, არამედ შემოქმედებითი, ღმერთი თავისი ჩანაფიქრით ადამიანის თანაავტორად გვევლინება.
წმინდა წერილის შესწავლის დროს უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წმინდა წერილს აქვს ორი _ ღვთაებრივი და ადამიანური მხარე. ღვთაებრივი მხარე გულისხმობს, რომ წმინდა წერილი თავის თავში ღვთივგამოცხადებულ ჭეშმარიტებას მოიცავს. ადამიანური მხარე კი გულისხმობს, რომ ეს არის მარადიული, უცვლელი ჭეშმარიტება, რომელიც გარკვეულ ეპოქაში ადამიანურ ენაზეა განცხადებული და მიეკუთვნება გარკვეულ კულტურას. ამიტომ შეიძლება ითქვას, რომ ბიბლიურ წიგნებში მისი ავტორის ეპოქის დამახასიათებელი კოსმოლოგიური, საბუნე¬ბის¬მეტყველო და ისტორიული თავისებურებებია ასახული. როდესაც ვამბობთ, რომ წმინდა წერილი მოიცავს ღვთივგანცხადებულ ჭეშმარიტებას, ნათლად უნდა გვესმოდეს, რომ ეს მხოლოდ სარწმუნოებრივ და ზნეობრივ ჭეშმარიტებებს ეხება, შესაბამისად სულაც არ არის აუცილებელი რომ ბიბლია ასევე ჭეშმარიტი იყოს ისტორიული და საბუ¬ნებისმეტყველო მეცნიერებების თვალსაზრისით.