დეკანოზი ოლეგ დავიდენკოვი
დოგმატური ღვთისმეტყველება
ნაწილი პირველი
დოგმატური ღვთისმეტყველების
შესავალი
ნაკვეთი II. წმინდა გადმოცემა
თავი 1. წმინდა გადმოცემა მართლმადიდებლურ სწავლებაში
1.3. თანამედროვე მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება
წმინდა გადმოცემის შესახებ
თანამედროვე მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში ტერმინი „წმინდა გადმოცემა“ რამოდენიმე მნიშვნელობით გამოიყენება და მათში ის ფუნქციებია ასახული, რომელიც წმინდა გადმოცემას ეკლესიურ ცხოვრებაში გააჩნია:
- გადმოცემა, როგორც ღვთივგაცხადებული ჭეშმარიტების მოწოდების ერთ-ერთი ხერხი.
- გადმოცემა, როგორც მოძღვრების წყარო. ასეთი შეხედულება წმინდა გადმოცემის შესახებ სრულიად გამართლებულია, თუმცა იმ პირობით თუ გადმოცემა წმინდა წერილთან არ იქნება დაპირისპირებული და ისინი ერთმანეთისგან იზოლირებულად არ იქნებიან განხილული. ეკლესიური დოგმატები წმინდა გადმოცემაში ერთიანად, სრულად და სისტემატური სახით არის წარმოდგენილი, რასაც წერილის ცალკეულ წიგნებში ვერ შევხვდებით.
- გადმოცემა, როგორც ღმერთის მიერ მსოფლიო ეკლესისათვის ბოძებული ჭეშმარიტების მოწოდების მოწმობა. წმინდა გადმოცემის ამგვარი გაგება პრაქტიკულად ღვთაებრივი გამოცხადების გაგებასთან არის თანხვედრაში და აქ ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ თვალსაზრისით გადმოცემაში ქრისტიანული სწავლება მთელი სისავსით და სრული მთლიანობის სახით არის წარმოდგენილი. ეკლესიის ეს რწმუნებულება ჭეშმარიტია, რადგან, როგორც არქიეპისკოპოსი სილვესტერ (მალევანსკი) წერს, თავისი არსით, ეკლესიაში, „იგივე რელიგიური ცნობიერებაა დამკვიდრებული, როგორიც ქრისტეანებში პირველი ეკლესიის მოქმედების დროს მკვიდრობდა და იმ დროიდან მოყოლებული ეს პროცესი უწყვეტად ვითარდებოდა, ასევე არასოდეს იცვლებოდა რწმენის სული, რომლითაც განმსჭვალულნი იყვნენ ჭეშმარიტების გაგებისათვის და რწმენაში სრულყოფისათვის მომართული ეკლესიის პირველი წარმომადგენლები“100). მ. პოსნოვი რწმენის ამ თავისებურებას „ეკლესიის მიუწვდემელ (მოუხელთებელ) სულს, საიდუმლო ცნობიერებას, ქრისტიანულად აღთქმას (გაგებას), ანუ იმას უწოდებს, რაც ეკლესიამ ქრისტესგან მიიღო, და რასაც სულიწმიდასთან ერთობაში ერთგულად ინახავს, უცვალებელად და დაუზიანებლად გადასცემს თაობიდან თაობას“101). „აღმოსავლეთის კათოლიკე ეკლესიათა პატრიარქებისა მართლმადიდებლური რწმენის შესახებ ეპისტოლეს“ (12-წევრში) ვკითხულობთ ეკლესიას „…სულიწმინდა, მარად თავსევლება ჭეშმარიტმსახურ მამათა და მოძღვართა მეშვეობით, იმთავითვე ყოველგვარ ცდომილებათაგან იფარავს მას“102).
- შედეგად ჩვენ წმინდა გადმოცემის მეოთხე მნიშვნელობამდე მივდივართ _ წმინდა გადმოცემა არის ეკლესიის ცოცხალი მეხსიერება, თვითშემეცნება, რომელიც ეკლესიაში სულთმოფენობის დღიდან მოქმედებს. ეკლესიის ცხოვრებასა და ადამიანის ცხოვრებას შორის ანალოგია, რომ წარმოვიდგინოთ, ადვილად დავინახავთ, რომ წმინდა გადმოცემა, პრინციპში იგივე ფუნქციას მატარებელია, რა ფუნქციასაც ადამიანში მეხსიერება ატარებს. სწორედ ამ ფუნქციის წყალობით არის, რომ წმინდა გადმოცემა ინარჩუნებს ეკლესიის თვითმყოფადობას.
სხვადასხვა ეპოქაში ეკლესიური ცხოვრების ფორმები შეიძლება ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავებულად დავინახოთ; მაგალითად, ქრისტიანული ცხოვრების პირველ წლებში, იერუსალიმის მოციქულთა საზოგადოებაში, ქრისტიანული ეკლესიის ისტორიული მყოფობა და თანამედროვე მსოფლიო მართლმადიდებლური ეკლესია, გარეგნულად ნაკლებად გვანან ერთმანეთს, მაგრამ ეს ერთი და იგივე ეკლესიაა და მისი თვითმყოფადობა, ეკლესიაში სულიწმინდას უწყვეტი ქმედებითა და სწორედ ეკლესიური გადმოცემის უწყვეტობით არის უზრუნველყოფილი. ვლ. ლოსკი წმინდა გადმოცემას შემდეგნაირად ახასიათებს: „თუ წმინდა წერილის სახით… ან სხვა ნებისმიერი წერილობითი ფორმით ან სიმბოლოების საშუალებით შეიძლება ჭეშმარიტება (არსობრივად) გამოვხატოთ… ჭეშმარიტების შემეცნების ერთადერთი საშუალება _ წმინდა გადმოცემაა… ჩვენ შეგვიძლია ზუსტად ჩამოვაყალიბოთ გადმოცემის განმარტება და განვაცხადოთ, რომ ეს არის ეკლესიაში სულიწმიდას ცხოვრება, ცხოვრება, რომელიც ქრისტეს სხეულის ყოველ წევრს, ანუ ყოველ ნაწილს ეხმარება მისი ჭეშმარიტი ნათლის შესაბამისად ჩვეულებრივად, ისე, როგორც ეს ადამიანის გონებას მოესურვება მოისმინოს, მიიღოს, შეიმეცნოს ჭეშმარიტება“103). ამრიგად, მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში წმინდა გადმოცემა ოთხი თვალსაზრისით უნდა გვესმოდეს:
1) 1. გადმოცემა, როგორც ღვთივგაცხადებული ჭეშმარიტების უწყვეტად და მემვიდრეობითად გადმოცემის ხერხი;
2) გადმოცემა, როგორც მოძღვრების წყარო;
3) გადმოცემა, როგორც ღმერთის მიერ მსოფლიო ეკლესისათვის ბოძებული ჭეშმარიტების გადაცემის მოწმობა. ამ თვალსაზრისით გადმოცემა თითქმის არ განსხვავდება ღვთაებრივი გამოცხადებისაგან;
4) წმინდა გადმოცემა, როგორც სულიწმიდას ცხოვრება ეკლესიაში. სულიწმიდას ცხოვრების ნაყოფია _ ცოცხალი ეკლესიური თვითშემეცნება და მეხსიერება, რომელიც ეკლესიის ისტორიული მყოფობის დასაწყისიდან, ანუ სულთმოფენობის დღიდან მოქმედებს.
ვინ არის ამ გადმოცემის მატარებელი და როგორ შეიძლება შევითვისოთ, „შევისწავლოთ“ მართლმადიდებლური გადმოცემა? დეკანოზი გიორგი ფლოროვსკის სიტყვებით, „გადმოცემის, მთელი თავისი კათოლიკური სისრულით, ცოცხალი მატარებელი, დამცველი და შემნახველი ეკლესიაა; და იმისათვის, რომ გადმოცემა მისი სრულად გაითავისო და მას დაეუფლო, ეკლესიის წევრი უნდა იყო ან მასში უნდა ცხოვრობდე. ეს კი ნიშნავს, რომ გადმოცემის მატარებელი და შემნახველი არის… მთელი ეკლესია _ აქ ეკლესია, როგორც ერთიანი სხეული იგულისხმება…“104).
შესაბამისად, გადმოცემის შემეცნება მსჯელობის პროცესი არ არის. არ შეიძლება გადმოცემის შესწავლა საერო მეცნიერული საქმიანობის მსგავს პროცესად წარმოიდგინო და გადააქციო. წმინდა გადმოცემა გამოცდილებით შეიმეცნება, ანუ გადმოცემის შესწავლისათვის თავად უნდა აღმოჩნდე გადმოცემაში. სხვა შემთხვევაში გადმოცემის შესწავლის მაგივრად ჩანაცვლებულ გამოკვლევას, „საეკლესიო კულტურის ძეგლის“ შესწავლას მივიღებთ, და შესწავლის საგანი „გადმოცემა კი აღარ, არამედ ის, რაც ასე თუ ისე, გადმოცემის მიერ არის შექმნილი…“105). წმინდა გადმოცემას შემსწავლელად მხოლოდ მას შეუძლია გამოაცხადოს თავი, ვინც გადმოცემის ცოცხალი მატარებელია. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, ყოველი ქრისტიანის მიზანია, თავად გახდეს ამ ღვთივგამოცხადებული უწყვეტი ჭეშმარიტების მატარებელი ჯაჭვის ერთ-ერთი რგოლი.
თავი 2. გადმოცემის მოქმედების ფორმები
დასაწყისში წმინდა გადმოცემა მოციქულთა ქადაგების ფორმის სახით არსებობდა, რომლის საფუძველზეც მოგვიანებით წმინდა წერილი შეიქმნა. წმინდა წერილი არასოდეს ყოფილა ერთადერთი ფორმა, რომელშიც ღვთივგამოცხადებული სწავლება განხორციელდა; მას წინ უსწრებდა, ხოლო შემდეგ მასთან ერთად მოქმედებდა, უკიდურეს შემთხვევაში ორი ფორმა: რწმენის წესები (regula fidei) და საეკლესიო ღვთისმსახურების ლიტურგიული პრაქტიკა (ლიტურგიული გადმოცემა). მოგვიანებით სხვა ისეთი ფორმებიც გაჩნდა, როლებითაც წმინდა გადმოცემა შეიმოსა. მათ შორის ეკლესიის მასწავლებლებისა და წმინდა მამების სწავლებას ძალიან მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს.
2.1. რწმენის წესები
2.1.1. სარწმუნოების სიმბოლოები და სარწმუნოებრივი აღმსარებლობა
უძველესი დროიდან ეკლესიაში ნათლობის საიდუმლო არ განხორციელდებოდა, თუ მოსანათლავად განმზადებული მრწამსს სრულად არ წარმოთქვავდა. მრწამსი სიმბოლოდ წოდებული მოკლედ შედგენილი ერთგვარი ტექსტის სახით წარმოითქმებოდა. ყოველ ადგილობრივ ეკლესიას თავისი სიმბოლო გააჩნდა, რომელსაც კათაკმეველი სწავლობდა და ნათლობის საიდუმლოს განხორციელების წინ აუცილებლად წარმოთქვავდა. როგორც ჩანს, ასეთივე ან შინაარსობრივად მიახლოვებული სიმბოლო უნდა წარმოეთქვა სასულიერო ხარისხისათვის განმზადებულ პიროვნებას. მიუხედავად იმისა, რომ ფორმულირებაში გარკვეული განსხვავება ნამდვილად იქნებოდა, სამოციქულო ეკლესიაში ნათლობისათვის გამოსაყენებელ სიმბოლოებში შინაარსობრივად მაინც ერთიან სამოციქულო რწმენა იყო გამოხატული, რომელიც თავად იესო ქრისტეს სწავლებიდან მომდინარეობდა.
შეიძლება დიდი ალბათობით ვივარაუდოთ, რომ ყველა უძველესი სიმბოლოს საფუძველს, რაღაც საერთო აღმსარებლობითი ტექსტი წარმოადგენდა, რომელიც თავად მოციქულებიდან მომდინარეობს.
მაგალითად, ტერტულიანე106) წერს, რომ ეკლესია ინარჩუნებს რწმენის წესებს, რომელიც უშუალოდ იესო ქრისტესგან აქვს მიღებული. ახალ აღთქმაში ისეთი მითითების მიგნებაა შესაძლებელი, რომლის მიხედვითაც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ასეთი ტექსტი ნამდვილად არსებობდა. ებრ. 4: 14 მოციქული პავლე მოგვიწოდებს და ბრძანებს: და რაკი გვყავს დიდი მღვდელმთავარი, რომელმაც გამოვლო ცანი, იესო, ძე ღვთისა, მტკიცედ მივსდიოთ ჩვენს აღსარებას. ხოლო 1 ტიმ. 6: 12 ნათქვამია: იღვაწე რწმენის კეთილი ღვაწლით, შეიტკბე საუკუნო სიცოცხლე, რომლისთვისაც ხარ ხმობილი, და აღიარე კეთილი აღსარება მრავალი მოწმის წინაშე. როგორც ჩანს, აქ ან ტიმოთეს მონათვლის წინა ან ხარიტონიზირების წინა აღსარება იყო ნაგულისხმევი107). თუმცა ეს აღსარება არ უნდა გავაიგივოთ ეგრეთ წოდებულ მოციქულთა სარწმუნოებრივ სიმბოლოსთან, რომელიც ფართოთ არის გავრცელებული დასავლეთში. ხსენრბული სიმბოლო გაცილებით უფრო გვიანდელია, ის არის ნათლისღების სიმბოლოს III–IV ს. რომის კათოლიკური ეკლესიის მიერ გადამუშავებულ ვარიანტი. ხოლო ამ სიმბოლოს თნამედროვე რედაქცია უკვე VII ს. სამხრეთ გალიაში გაჩნდა, ხოლო მართლმადიდებელი აღმოსავლეთისათვის ფერარო-ფლორენციის კრებამდე (XV ს.) პრაქტიკულად ცნობილი არ იყო. ნახ.: Denzinger H. Enchiridion Symbolorum. Freiburg in Brisgau, 1965. P. 20; Kelly L. N. D. Early Christian Creeds. London, 1960. P.413.107).
[100] Сильвестр (Малеванский), архиеп. Опыт православного догматического богословия. С историческим изложением догматов. Т. I. С. 24. [101] Поснов М. Э. К вопросу об источниках христианского вероучения и задачах его // Христианское чтение. 1906. № 11. С. 774. [102] Послания Патриархов о православной вере. С. 165. [103] Лосский В. Н. Предание и предания // Лосский В. Н. Богословие и боговидение. С. 525. [104] Флоровский Г., прот. Богословские отрывки // Флоровский Г., прот. Вера и культура. С. 456. [105] Лосский В. Н. Спор о Софии // Лосский В. Н. Богословие и боговидение. С. 406-407. [106] См.: Тертуллиан. О прескрипции против еретиков. С. 112. [Гл.] 13. [107] Однако это исповедание не следует отождествлять с так называемым Апостольским символом веры, широко распространившимся на Западе. Этот символ гораздо более позднего происхождения, он представляет собой переработку крещального символа Римской Церкви III–IV вв. Современная его редакция появляется в VII в. в Южной Галлии, и на православном Востоке вплоть до Ферраро-Флорентийского Собора (XV в.) этот символ практически не был известен. См.: Denzinger H. Enchiridion Symbolorum. Freiburg in Brisgau, 1965. P. 20; Kelly L. N. D. Early Christian Creeds. London, 1960. P.413.