დეკანოზი ოლეგ დავიდენკოვი
დოგმატური ღვთისმეტყველება
ნაწილი პირველი
დოგმატური ღვთისმეტყველების
შესავალი
ნაკვეთი I. დოგმატური ღვთისმეტყველება როგორც მეცნიერება
თავი 1. დოგმატური ღვთისმეტყველების გაგება
1.7. დოგმატური ჭეშმარიტებების გამოვლინების ძირითადი პრინციპები
ღვთივგაცხადებულ ჭეშმარიტებას გაუკუღმართებისგან მართლმადიდებლური დოგმატური სწავლება იცავს, მაგრამ მხოლოდ მისი გამოყენებით ამ სიწმინდის შინაარსის ამომწურავად განმარტება შეუძლებელია. ვლადიმერ ლოსკის სიტყვებით რომ ვთქვათ, „ისტორიული მყოფობის ყოველ მომენტში სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტებები თავისი შესაბამისი დოგმატების სახით ფორმულირდება: ის რაც გონით წვდომადია ყოველთვის წმინდა გადმოცემის სახით მოგვეწოდება, მაგრამ ჭეშმარიტება თავის თავს ბოლომდე არასოდეს ავლენს“ 71).
ნათელია, რომ დოგმატი ადამიანის მიერ ასე თუ ისე გააზრებული უნდა იქნეს. შესაბამისად, წარმოიქმნება, პრობლემა, რომელიც დოგმატის განმარტებას უკავშირდება. დოგმატი არ არის მაგიური ფორმულა, რომელიც მრავალგზის განმეორების შედეგად, სულიერ ცხოვრებაში ამა თუ იმ შედეგის მომტანი შეიძლება იყოს. განმარტების არსი კი იმაში მდგომარეობს, რომ შედეგად, სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტება არც უნდა შეიცვალოს და არც უნდა დამახინჯდეს.
ნეტარ ავგუსტინეს დოგმატების გონივრულად განმარტებასთან დაკავშირებული მთავარი ამოცანა შემდეგნაირად აქვს ჩამოყალიბებული, კერძოდ ის ბრძანებს: „გაგებებისადმი შენი სიყვარული გამორჩეული და ძალიან ძლიერი უნდა იყოს; თუ გაგებები სწორად არ გექნება გააზრებული, შენთვის რაიმე სიკეთის მოტანა იმ წმინდა წერილებსაც არ შეუძლია, რომლებიც ადამიანს რწმენაში მანამდე აძლიერებენ და ამკვიდრებენ, ვიდრე ისინი დიდი საგნების შინაარსს გაეცნობიან,“72).
დოგმატების განმარტება ადამიანისგან ერთგვარ შინაგან ღვაწლს მოითხოვს, ამ გზაზე აუცილებელია ისეთი წესების გათვალისწინება, რომლებითაც ადამიანმა უეჭველად უნდა ისარგებლოს, რათა განმარტების პროცესში მან რაიმე გაუთვალისწინებელი და მნიშვნელოვანი შეცდომა არ დაუშვას.
აქვე, სრულიად ბუნებრივად ჩნდება კითხვა: როგორ გამოიყურება ის ძირითადი პრინციპი, რომლითაც დოგმატის შინაარსი უნდა გამოვლინდეს? ამ პრინციპის პირველი სიტყვები გადმოცემულია IV მსოფლიო კრების რწმენის განმსაზღვრელ სიტყვებში: „წმინდა მამათა მიერ თითოეულსა კრებასა შინა ვიდრე აქომამდე დასხმულთა კანონთა მტკიცედ პყრობაჲ განვაჩინეთ“. როგორც ვხედავთ, დოგმატურ ჭეშმარიტებებს სწორედ ასე, ღვთაებრივი მამების კვალდაკვალ და მოთმინებით უნდა ვიკვლევდეთ და ვაცნობიერებდეთ.
ღირსი ბიკენტი ლირინელი რომელიც III და IV მსოფლიო კრებებს შორის პერიოდში ცხოვრობდა, ამ საკითხთან დაკავშირებით აცხადებდა: „სრულიად აუცილებელია, რომ წინასწარმეტყველთა და მოციქულთა თხზულებების განმარტების ძაფი უძველესი და მსოფლიო გაგებების ნორმებით იყოს მართული. თავად მსოფლიო ეკლესია კი იმის გამო უნდა ზრუნავდეს რათა სრულად მოიცვას, რაც ყველგან, ყოველთვის და ყველას სწამდა“73).
ამრიგად, ღვთაებრივი დოგმატების განმარტებისას იმავე მეთოდებით უნდა ვისარგებლოთ, რა მეთოდებითაც წმინდა წერილს შევიმეცნებთ: მათი გაგება ეკლესიის წმინდა გადმოცემის კონტექსტში უნდა იყოს მოქცეული.
1.8. დოგმატების დანიშნულება
ეკლესიის რუსმა ისტორიკოსმა ანტონ კარტაშოვმა დოგმატების დანიშნულება შემდეგნაირად განსაზღვრა: „ესენია „ოროსები“, ანუ მსოფლიო კრებების [დადგენილებები], მაგრამ არ უნდა მოგვეჩვენოს, რომ ისინი საფლავის ქვებს ან საფლავის კარზე აყუდებულ, სამარადჟამოდ ჩაკრისტალებულ და გაქვავებული ჭეშმარიტებების სადარაჯოებს წარმოადგენენ. პირიქით, ეს ისეთი საეტაპო დოგმებია, რომლებზედაც უცდომელი სახელმძღვანელო მითითებებია ამოკვეთილი და რომლის მიხედვითაც უნდა განისაზღვროს საით და რამდენად საიმედოდ ვითარდება ქრისტიანული აზრები და მასი პასუხების ძიების პროცესი, როგორც ინდივიდუალურ დონეზე, ისე კათოლიკე-საყოველთაო ეკლესიაში… პასუხები კი, როგორც თეორიულ-ღვთისმეტყველურ, ისე ცხოვრებისეულ-პრაქტიკულ საკითხებზე, მოსაძიებელია“74).
ვლადიმერ ლოსკი წერდა: „საღვთისმეტყველო სისტემები… შეგვიძლია უშუალოდ ცხოვრებისა და იმ ამოცანებთან შესაბამისობაში განვიხილოთ, რომელსაც მიზნათ დავისახავთ… სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, ჩვენთვის მთავარია ღმერთთან შეერთება და ამ პროცესს ჩვენ ხელი უნდა შევუწყოთ“75).
1.9. დოგმატური ჭეშმარიტებები და მათი წვდომა
ადამიანის გონისათვის დოგმატის შინაარსის სრული რაციონალურობით შეცნობა შუძლებელია.
მღვდელი პავლე ფლორენსკი ქრისტიანულ დოგმატებს, ადამიანის გონისათვის არსებულ ჯვარს უწოდებდა76): თავისი მოქმედების პროცესში ადამიანის დაცემული გონება ისეთ წინაპირობებს ეყრდნობა, რომლის მიხედვითაც თითქოს მისი შემეცნებითი უნარისათვის არანაირი წინააღმდეგობა არ შეიძლება იყოს და ყველაფერი არსებული მისი რაციონალურად მომქმედი აღქმის უნარისათვის ასე თუ ისე წვდომადია. როდესაც ადამიანი დოგმატის გააზრებას ცდილობს, თვითუარყოფასთან, უფრო სწორად, საკუთარი ცნობიერების უარყოფასთან დაკავშირებული გარკვეული ღვაწლი უნდა გაიღოს, მან უარი უნდა თქვას პრეტენზიაზე, რომ იგი ყოვლისმცოდნეა და მას ხელი ყველაფერზე მიუწვდება. ერთი სიტყვით, დოგმატის წვდომა ყოველთვის გარკვეულ ასკეტიკურ ძალისხმევასთან არის დაკავშირებული.
წმინდა ფილარეტ მოსკოველი წერდა: „არც არანაირი საიდუმლო და არც რაიმე სიბრძნე საიდუმლოდ უცხოდ და მიუწვდომლად… არ მიიჩნიოთ, არამედ, საჭიროა საკუთარ ცოდნას ზურგი შეაქციოთ და თქვენი გონება თვინიერად და მორჩილად მიაპყროთ ღვთაებრივის ჭვრეტისაკენ, ხოლო გული კი ზეციურის _ შეგრძნებებისთვის მოაქციოთ“77). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დოგმატი შინაარსი საკუთარი ცოდნისა და მიგნებების ხატს კი არ უნდა მოვარგოთ, არამედ, ჩვენი შემეცნებითი შესაძლებლობები, გონი და გული ისეთ მდგომარეობამდე უნდა მივიყვანოთ, რომელიც საშუალებას მოგვცემს რაც შეიძება ღრმად ჩავწვდეთ და შევიცნოთ დოგმატებში არსებულ აზრები.
დოგმატის შეცნობის პროცესში ადამიანის ცნობიერებაში შეიძლება სამი თანმიმდევრული ეტაპის გამოყოფა.
პირველი ეტაპი _ როდესაც დოგმატი უბრალო ან რაციონალურად დარწმუნებულობის საგანია, მაგრამ ამ დროს, დოგმატის შინაარსისადმი ცოცხალი და შინაგანი დამოკიდებულება ჯერ კიდევ არ არსებობს. დოგმატს ადამიანი ჯერ კიდევ ვერ შეიგრძნობს და მას, როგორც აღმსარებლობით ჭეშმარიტების ძალას ვერ განიცდის. ადამიანისათვის დოგმატი ჯერ კიდევ ერთგვარი კანონმდებლური ჭეშმარიტებაა, რომლის აღმსარებელობაც მხოლოდ იმისათვის არის საჭირო, რათა პიროვნება ეკლესიის წევრი იყოს და როდესაც საჭიროდ მიიჩნევს ეკლესიურ საიდუმლოში მიიღოს მონაწილეობა. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, დოგმატებსა და ადამიანის სულიერ ცხოვრებას შორის ამ ეტაპზე კავშირი არ არსებობს. უმეტესწილად, ასეთი მდგომარეობის მიზეზს ადამიანის ცოდვით დამძიმებულობაა, რომელსაც ტრადიციულ ასკეტურ ენაზე გაქვავებული გულის უგრძნობლობას უწოდებენ.
მეორე ეტაპი _ ისეთი მდგომარეობაა, როდესაც მოძღვრებითი ჭეშმარიტება გონიდან გულისმიერ შეგრძნებებში ინაცვლებს. ამ დროს, მორწმუნე სარწმუნოებრივ ჭეშმარიტებას შეიგრძნობს და როგორც უბრალო, აუცილებელად შესასრულებელ გარე კანონს ისე კი არ განიცდის, არამედ, ის დოგმატს, როგორც გამომხსნელ ჭეშმარიტებას ისე შეიგრძნობს. ამ დროს, დოგმატი ადამიანის ცნობიერებისათვის, ნათლის მომგვრელი წყარო ხდება, რომელიც ცოდვიანობის მისი ბნელ სიღრმეებს შუქს მოჰფენს და მათ, ახალი ცხოვრებისეული საწყისებით ანათებს. ამგვარი სიახლე პიროვნების ბუნებაში ახალი, ჭეშმარიტი ცხოვრების შემომტან ძალას იძენს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ერთი მხრივ ადამიანი თავის სულიერი ცხოვრების, გამოხსნას, რომელსაც ის მოელის და მეორე მხრივ, დოგმატის შინაარსს შორის იწყებს კავშირის დამყარებას. მაგალითად, წმინდა სამების დოგმატს ადამიანი განიცდის, როგორც ღვთაებრივი სიყვარულის შესახებ გამოცხადებას და ასევე გამოცხადებას ისეთი სიყვარულის შესახებ, რომელიც არის ფუძემდებლური, ერთადერთი და ჭეშმარიტი, რომელიც შეიძლება ადამიანთა შორის მოქმედებდეს; ხოლო ღმრთის განკაცებას, არა როგორც რაღაც მოვლენას, რომლის საშუალებითაც ადამიანი ჭეშმარიტ სწავლებას უნდა ეზიაროს, არამედ, როგორც გზას, რომლითაც ადამიანი ღმერთს რეალურად უნდა შეუერთდეს.
იგივე შეიძლება ითქვას სხვა დოგმატების შესახებ. მაგალითად, ადამიანი იწყებს შეგრძნებას, რომ ეკლესია _ ეს მხოლოდ რაიმე ისეთი დაწესებულება კი არ არის, რომელშიც მხოლოდ საკუთარი „რელიგიური მოთხოვნილებების“ დაკმაყოფილება შეიძლება, არამედ ეს არის ქრისტეს სხეული, რომელშიც ჩვენი რეალური გაერთიანების პროცესი ერთმანეთთანაც და იესო ქრისტესთანაც მიმდინარეობს.
დაბოლოს, მესამე _ უმაღლესი, ამ ეტაპს მადლმოსილი მდგომარეობა, უნდა ვუწოდოთ, ამ დროს პიროვნაბა საკუთარ არსში დოგმატური ჭეშმარიტებების შინაარსს ჭვრეტს.
ჭვრეტა _ დოგმატის ისეთი განცდაა, რომელსაც ადამიანი ღმერთთან უშუალო ურთიერთობამდე და მასთან შეერთებამდე მიჰყავს. დოგმატის შინაარსის განცდისას წმინდა მამების გონი და სამშვინველი, მართლაც მიჰყავდა ღმერთთან უშუალო ერთობამდე. დუგმატი აღიტაცებდა, აიყვანდა პიროვნების სამშვინველს, მის გონს უმაღლესამდე; მორწმუნე დოგმატში ერთგვარ სიტყვიერ ხატს ხედავდა, ხოლო წმინდანთა გამოცდილებიდან ვიცით, რომ ხატიდან პირველხატამდე წვდომა _ შესაძლებელია.
როდესაც წმინდა ფილარეტ მოსკოველი, ქრისტეს აღდგომის დოგმატის ამგვარი ჭვრეტის შესახებ საუბრობს, ბრძანებს, რომ ეკლესია, ჩვენს შინაგან მოთხოვნას პასუხობს და გვპირდება, რომ არა მხოლოდ მკვდრეთით აღდგომილის ნახვა შეგვეძლება, არამედ ამჟამადაც ყველაფერი ისევეა, როგორც პასექის ჟამნში წერია: „აღდგომა ქრისტესი ვიხილეთ, თაყვანის-ვსცეთ წმინდასა ამას უფალსა დიდებისასა, იესოს“. თუ ჩვენ ვიხილეთ აღდგომა, მაშინ ისიც ვიხილეთ ვინც აღსდგა: რადგან აღდგომის ხილვა მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი თუ იმას იხილავ ვინც უშუალო მონაწილეა ამ პროცესისა. „თუ ჩვენ მივიჩნევთ, რომ ამ შემთხვევაში დედა-ეკლესია უპირატესად თავის ღირსეულ და სრულყოფილ შვილებს გულისხმობს, _ ბრძანებს წმინდა ფილარეტი, _ და მათ გამოა ასე დარწმუნებული: ქრისტეს აღდგომის ხილვის იმედი, მაშინ ჩვენ, არასრულყოფილებს და უღირსებსაც გვრჩება, რადგან თუ ძალიან მოვისურვებთ, ღირსეულებს ჩვენც შეგვიძლია მივემსგავსოთ, ღირსები და სრულყოფილები გავხდეთ… ყოველივე აღნიშნული კი იმაზე მეტყველებს… რომ სულიერ ჭვრეტას შეიძლება ყოველი ჭეშმარიტი მორწმუნე ეზიაროს…“78).
[72] Augustini Hipponensis Epistula 120. 13 // PL. Т. 33. Col. 458. [73] Викентий Лиринский, преп. Памятные записки. 2 // Викентий Лиринский, преп. О Священном Предании Церкви. СПб., 2000. С. 19. (Далее: Викентий Лиринский, преп. Памятные записки.) [74] Карташев Л. В. Вселенские соборы. М., 1994. С. 7. [75] Лосский В. Н. Очерк мистического богословия Восточной Церкви. С. 11. [76] См.: Флоренский П., свящ. Столп и утверждение истины. М., 1914. С. 62-64. [77] Филарет Московский, свят. Слово 156, в день обретения мощей святителя Алексия // Филарет Московский, свят. Творения. В 5 т. Т. 4. М.: Новоспасский монастырь, 2007. С. 148. [78] Филарет Московский, свят. Слово 180, на вечерне дня Святой Пасхи //Филарет Московский, свят. Творения. Т. 4. С. 299.