დეკანოზი ოლეგ დავიდენკოვი
დოგმატური ღვთისმეტყველება
წიგნის შესავალი
ცნობილი თანამედროვე ინგლისელი, დიოკლიის მიტროპოლიტი კალისტე (უერი), ოთხ ისეთ ძირითად გაგებას გამოყოფს, რომელთა გათვალისწინებაც მისი აზრით, საშუალებას იძლევა ღვთისმეტყველების არსი თუნდაც ნაწილობრივ იქნეს განმარტებული: ქარიზმა (χάρισμα) _ ნიჭი, უნარი, რომელიც აშკარად ღვთისგან არის ბოძებული; მისტირიონი (μυστήριον) _ საიდუმლო ან იდუმალება (ამ შემთხვევაში ორგვარი თარგმანია შესაძლებელი); კათარზისი (κάθαρσις) _ განწმენდა; ისიხია (ἡσυχία) _ მშვიდად, ჩუმად, მდუმარებით, მემყუდროებით 8).
- ქარიზმის რაობა
„ღვთისმეტყველების მადლის“ შესახებ ჯერ კიდევ VII საუკუნეში წერდა ღირსი თალასი ლიბიელი და მას „უმაღლესი სურვილის აღსრულებას“ უწოდებდა 9). ამრიგად, ღვთისმეტყველება არ შეიძლება ადამიანის მიერ ღვთაებრივი ცხოვრების კვლევის პროცესად მივიჩნიოთ, ეს უწინარეს ყოვლისა არის ღვთაებრივ გამოცხადებაზე ჩვენი პესუხი. ამავეს გვიქადაგებს წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სახარების პროლოგი, სადაც წერია: „ღმერთი არავის არასოდეს უხილავს: მხოლოდშობილმა ძემ, რომელიც იყო მამის წიაღში, მან გაგვიცხადა“ (იოან. 1: 18): ამრიგად, ჩვენ ერთმნიშვნელოვნად შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ ღვთისმეტყველების პირველწყარო თავად ღმერთია. შესაბამისად, ღვთისმეტყველება _ ეს იმდენად ღმერთის შეცნობის ჩვენს მიერ განხორციელებული მცდელობა არ არის, რამდენადაც ღმერთის მიერ ჩვენი ერთგვარი გამოცდა და ჩვენს ცნობიერებაში იმ ცოდნის მოკითხვა, რომელიც მან მოგვაწოდა. ღვთისმეტყველების უმთავრესი თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ სხვა სამეცნიერო დარგებისაგან განსხვავებით, რომლებსაც საქმე ერთგვარ პასიურ ობიექტთანა აქვთ, ღვთისმეტყველების „საგანს“ თავად უფალი წარმოადგენს, რომელიც არასოდეს არ არის ღვთისშემეცნების პასიური ობიექტი და პირიქით _ ის ყოველთვის ამ პროცესის აქტიური სუბიექტია.
ღვთისმეტყველების ჭეშმარიტი განვითარება მხოლოდ უფლის განკაცების შემდეგ, ანუ მაშინ გახდა შესაძლებელი, როდესაც უფალი კაცობრიობას გამოეცხადა და ადამიანს შესაძლებლობა მისცა ღმერთი უშუალოდ ეხილა.
აღნიშნულიდან გამომდინარე ჩვენ ღვთისმეტყველები მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ვიყოთ, თუ მისგან შესაბამისი ნიჭი (ქარიზმა) მოგვეცემა. წმინდა მამების სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველი „θεοδίδακτος“ _ (theodidaktos), მხოლოდ ღმერთის მიერ განსწავლული ადამიანია და არა სხვა, რომელიც ადამიანების დახმარებით ან თუნდაც წმინდა წერილის საშუალებით შეისწავლის უფალს.
იმდენად, რამდენადაც ღვთისმეტყველება ღმერთისგან ბოძებული ნიჭია, უწინარეს ყოვლისა მას ღმერთის მიმართ უდიდესი ნდობა და მისი დიდი რწმენა მოეთხოვება. მიუხედავად იმისა, რომ ღვთის შემეცნებაში გონს არსებით მნიშვნელობა ენიჭება, ცნობიერების სწორად მხოლოდ რწმენის ფარგლებში შეიძლება განვითარდეს. წმინდა მოციქული პავლე გვასწავლის: „რწმენით შევიცნობთ, რომ ღვთის სიტყვით შეიქმნენ საუკუნენი, და რომ ხილული უხილავისაგან იღებს დასაბამს“ (ებრ. 11: 3). ამრიგად, ღმერთისადმი გამოვლენილი ჭეშმარიტი სასოება და რწმენა ღვთის შემეცნების როგორც „ინსტრუმენტს“, ისე აუცილებელ პირობას წარმოადგენს.
- მისტირიონის რაობა
დიდ კაბადოკიელებთან 10) ჩვენ შეიძლება ერთი შეხედვით ძალიან უცნაურ გამოთქმას: „ღვთისმეტყველების საიდუმლოს“ წავაწყდეთ. რა იგულისხმება აქ? რატომ იწოდება ღვთისმეტყველება საიდუმლოდ? უწინარეს ყოვლისა უნდა განვაცხადოთ, რომ საიდუმლო _ მხოლოდ ამოუხსნელი პრობლემებისა და რაღაც თავსატეხების ერთობლიობა არ არის. ეს მაინც რაღაც ისეთია, რაც ჩვენი წვდომის საგანს წარმოადგენს. თუმცა ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენ მას ბოლომდე მაინც არ შეგვიძლია ჩავწვდეთ. მიზეზი ის გახლავთ, რომ იმ სახის საიდუმლო რომლის შესახებაც ჩვენ ვსაუბრაობთ, ღვთაებრივ უსასრულობაში იკარგება. ღვთიმეტყველება საიდუმლო იმის გამოა, რომ ის „ყოველგვარი გონიერების ჩარჩოებს ცდება“ 11), და ჩვენს ყოველგვარ მცდელობას აღემატება ადამიანური სიტყვით გამოვხატოთ ის, რაც შორს სცილდება ადამიანურ გაგებებს.
ვფიქრობთ სადაო ხომ არ არის, რომ ჩვენი ცნობიერება სუსტია, ხოლო ჩვენი მეტყველება არასრულყოფილი. თუ ჩვენ ამ ჩვენს შეზღუდულობას ყურს არ ვათხოვებთ და თუ გვსურს გამოუთქმელი ღვთაებრივი სიტყვა ადამიანური ლოგიკით ჩავანაცვლოთ, მაშინ ის რასაც გამოვთქვავთ ვერ იქნება თეოლოგია, და როგორც წმინდა მამები ბრძანებდნენ, ჩვენს მიერ თქმული „ტექნოლოგიას“ მიემსგავსება, ანუ თუ სიტყვასიტყვით ვთარგმნით, ხელში ჩვეულებრივი „ხელოსნის ნაშრომი“ შეგვრჩება. სწორედ ამიტომ არის, რომ წმინდა პავლე მოციქული ბრძანებს, „…ახლა ბუნდოვნად ვხედავთ, როგორც სარკეში, მაშინ კი პირისპირ ვიხილავთ; ახლა ნაწილობრივ ვიცი, ხოლო მაშინ შევიცნობ, როგორც თავად შევიმეცნები“ (1 კორ. 13: 12). ღვთისმეტყველება იძულებულია ანტონომიები, პარადოქსები და ანალოგიები გამოიყენოს, რადგან ისინი აზროვნებას ენის საზღვრებს მიღმა განავრცობენ. და იმის გამო, რომ ღვთისმეტყველების საგანს ღვთაებრივი საიდუმლო წარმოადგენს, ღვთისმეტყველური აზროვნება ერთდროულად უარყოფითიც უნდა იყოს და დადებითიც. სწორედ ამგვარი შეხამება და შეთავსება იძლევა საშუალებას, გარკვეული წარმოდგენა შეგვექმნას ღმერთის შესახებ და ეს გადაიქცევა ღვთაებრივ საიდუმლოს შეხების საშუალებად.
მოვიყვანთ რამოდენიმე შესაბამის მაგალითს.
ავტორი, რომელიც დიონისე არეოპაგელის სახელით არის ცნობილი წერს: „ის გონსა და არსზე მაღლა მდგომია, და მისთვის დამახასიათებელი არ არის იყოს შეცნებადი და არც ის, რომ იგი არსებობდეს. და მისი საუკეთესო თვალსაზრისით გაგება მისი სრული უცოდინრობაა, ასეთია ის ცოდნა, რომელიც ყოველგვარ შეცნობადზე მაღლა მდგომია“12).
წმინდა მაქსიმე აღმსადებელი: „უსასრულობა _ ეს, უდაოდ, ღმერთთან მიმართებაში მყოფი რამ არის, მაგრამ თავად ღმერთი ის არ არის, ღმერთი უსასრულობაზე უსასრულოდ მაღლა მდგომია“ 13).
წმინდა მამათა ტექსტებიდან უამრავი ასეთი მაგალითის მოყვანა შეიძლება და ადამიანისათვის, რომელიც პატრისტიკული ტრადიციებისაგან შორს დგას, ეს გამონათქვამები სიტყვების თამაშის მეტს არაფერს წარმოადგენენ. დამართლაც, ყველაფერი მართლაც თამაშად მოგვეჩვენება, თუ ჩვენ დაგვავიწყდება და არ გავითვალისწინებთ, რომ კათარზის გარეშე ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველება შეუძლებელია.
- კათარსისის რაობა
ღვთისმეტყველება, ერთი მხრივ ნიჭია, მეორე მხრივ _ ადამიანისგან სინერგიულობას და ღვთის ნების აღსრულებას ე. ი. თანამშრომლობას მოითხოვს, რადგან, როგორც წმინდა მოციქული პავლე წარს: ჩვენა ვართ ღვთის თანამოსაქმენი (συνεργοί)… (1 კორ. 3: 9). ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველება ყოველთვის ღმერთკაცურია. თუმცა, თუ ღვთისმეტყველების პირველწყარო ღმერთშია, მაშინ თანამოქმედება რაღაში უნდა მდგომარეობდეს? უწინარეს ყოვლისა პიროვნების მოქცევაში, ღმერთთან მიმართებით ადამიანის გულის ღიაობაში, ღმრთის სიყვარულში, ადამიანის ცხოვრების სრულად მოქცევაში და მასში სულიწმიდას დამკვიდრებაში. ამიტომ, ღვთისმეტყველება _ ეს უბრალოდ „სასწავლო ქმედება“ არ არის, რომელსაც ადამიანი შეიძლება კვირაში რამოდენიმე საათს უთმობდეს; ერთმნიშვნელოვნად შეიძლება ითქვას, რომ ღვთისმეტყველება _ ცხოვრების წესია. სრულყოფისაკენ სწრაფვის გარეშე არ შეიძლება ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველება არსებობდეს. ამიტომ, წმინდა მამების ერთსულოვანი თვალსაზრისით, ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველები _ უდაოდ წმინდანები არიან.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ღვთისმეტყველების მეცნიერებად მოხსენიება გარკვეულ ორაზროვნებას ბადებს. და მართლაც, შეგვიძლია ჩვენ ღვთისმეტყველებას მეცნიერება ვუწოდოთ, მაშინ როდესაც ჩვენ ისეთი მეცნიერებები ვიცით, როგორიც არის, მაგალითად გეოლოგია, ბოტანიკა, მათემატიკა და ა. შ.? რა თქმა უნდა, არა. ყველა საბუნებისმეტყველო მეცნიერება სწავლულისაგან უწინარეს ყოვლისა ფაქტების შეგროვებას მოითხოვს, შემდეგ მან ეს ფაქტები მიუკერძოებელი სიმკაცრით უნდა გააანალიზოს და გარკვეული ლოგიკური დასკვნები გააკეთოს. ამასთან, მეცნიერის ცხოვრების ზნეობრივ მხარეს პრინციპული მნიშვნელობა არ ენიჭება. ღვთისმეტყველებაც, რა თქმა უნდა მეცნიერულია იმ თვალსაზრისით, რომ სიზუსტე და ინტელექტი აქაც აუცილებელია. მაგრამ თავისთავად ღვთისმეტყველების არსს არც ეს კრიტერიუმები წარმოადგენენ. აი მაგალითად, რას ამბობს ამის შესახებ ღირსი იოანე კასიანე: „საჭიროა ზეციურ სიტყვების არსს ჩაწვდე და ღრმათ დაფარული საიდუმლოებები წმინდა თვალით განჭვრიტო, რასაც ვერაფრით მისწვდებიან საერო მეცნიერული დარგები და ადამიანური ცოდნით განსწავლულები, ამას შეიძლება მხოლოდ სულის სიწმინდემ, სულიწმიდას წყალობით მიაღწიოს“ 14).
———————————————
[8] Каллист Диоклийский, еп. Богословское образование в Писании и у св. отцов. С. 145. [9] Фалассий, авва, блаж. О любви, воздержании и духовной жизни к пресвитеру Павлу. Сотня четвертая. 62 // Добротолюбие. Т. 3. 1992. С. 314. [10] Великими Каппадокийцами в церковной традиции именуются три отца Церкви, жившие в IV в., — святители Василий Великий, Григорий Богослов иГригорий Нисский, жизнь и деятельность которых была связана главным образом с малоазийской областью, называемой Каппадокия. [11] Фалассий, авва, блаж. О любви, воздержании и духовной жизни к пресвитеру Павлу. Сотня четвертая. 80 // Добротолюбие. Т. 3. С. 315. [12] Дионисий Ареопагит. Послание I Гаию служителю // Дионисий Ареопагит. О церковной иерархии. Послания. СПб.: Алетейя, 2001. С. 187.(Далее: Дионисий Ареопагит. О церковной иерархии). [13] Maximi Confessoris Ambigua ad Ioannem // PG. T. 91. Col. 1220C. Рус. пер.:Максим Исповедник, преп. О различных недоумениях у святых Григория и Дионисия. М., 2006. С. 197. (Далее: Максим Исповедник, преп. О различных недоумениях). [14] Иоанн Кассиан Римлянин, преп. Собеседование 14, 9 // Писания преподобного отца Иоанна Кассиана Римлянина. М., 1892. С. 429.